Dönüşüm ve güçlendirme seferberliği kaide

Servet Yıldırım – Depremler hayatın doğal bir parçası ama sarsıntıya dayanıksız yapılarda yaşamak olağan değil. Son sarsıntılardan akıllarda kalan binlerce kare manzara “Deprem öldürmez, bina öldürür” kelamını kanıtladı.

Bu fotoğraflardan birincisi Kahramanmaraş’taki Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği İnşaat Mühendisleri Odası binasıydı. Etrafındaki bütün yapılar yıkıldığı halde TMMOB binası sağlamdı. Birlik yetkilileri binanın ‘mühendislik ve bilimle’ ayakta kaldığına dikkat çektiler.

‘Coğrafya yazgı lakin…’

Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) Lideri Uzman Ulutaş’ın dediği üzere “Bilim ve mühendislik bu türlü büyük bir sarsıntıda dahi ayakta kalacak yapılar inşa etmeye kâfi…”

İkinci fotoğraf ise Adıyaman’dan geldi. Kentte birçok bina yerle bir olurken, cam bina olan Kommagene Kültür Merkezi’nin camları bile kırılmamıştı. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Avrupa Birliği fonuyla inşa ettiği yapının ihalesi AB mevzuatına nazaran gerçekleştirilmiş. Gerçek taban etüdü, hakikat gereç, yanlışsız inşaat teknikleri uygulanmış.

Üçüncü fotoğraf Hatay’ın Erzin ilçesiydi. Etraftaki çok sayıda ilçe enkaza dönerken Erzin’de hiç yapı yıkılmadı; kimse ölmedi. Dağlık bölgede yer alması ve faya uzaklığı üzere faktörler de çok tesirli olmuştur fakat Erzin’in öyküsünün örnek yanı “kaçak yapılaşmaya” ve yüksek katlı binalara müsaade vermemesiydi.

İbn Haldun’un dediği üzere “coğrafya kaderdir” lakin bu coğrafyanın getirdiği aksiliklerin bir afete ya da trajediye dönüşüp dönüşmemesi insanın elinde…

Gayrimenkul projesi üzere görülmesin

Türkiye’deki 20 milyonun üzerindeki yapının değerli bir kısmı yaşlı, zelzeleye dayanıksız ve kaçak. Birinci etapta ivedilikle bunların yaklaşık 7 milyonunun yenilenmesi zarurî. Bu noktada da yol riskli alanların kentsel dönüşümü.
Bu husus bir orta ağır formda gündeme geldi; ülkede kentsel dönüşüm seferberliği başlatıldı. O devirde bir çok kentte kentsel dönüşüm tepeleri düzenlendi.

Milliyet Gazetesi’nin dayanağıyla düzenlenen bu dorukların kimilerine İktisat Müdürümüz Şükrü Andaç ile konuşmacı ya da moderatör olarak ben de katıldım. Kentsel dönüşüm bizde evvel dirençle karşılaştı lakin sonra halk benimsedi. İstanbul Kartal’da 2017’deki dorukta, vaktin Kartal Belediye Lideri Altınok Öz diyordu ki:

“Bir vakitler kentsel dönüşüm uğraşlarımıza karşı çıkanlar bugün ‘Benim konutu ne vakit yıkacaksın lider?’ diyor. Evvelce arbedeli olan yıkımlar artık şenliğe döndü.”

Çok fazla vakit yok

Zirvelerde çokça vurgulandı: “Kentsel dönüşüm bir gayrimenkul geliştirme projesi olarak algılanmamalı. Kentsel dönüşüm toplumsal, fiziki, çevresel ve ekonomik şartların güzelleştirilmesini amaçlamalı. Kentlerin kimliklerini muhafazalı. Kimi uzmanlar apartman bazlı dönüşüm yerine ada bazlı kentsel dönüşüm yaygınlaştırılması gerektiğini vurguladı. Meğer kentsel dönüşüm şimdiye kadar ekseriyetle bina parseli bazında gerçekleşti.

Kentsel dönüşüm ile rantsal dönüşüm tıpkı şey değil. Kentsel dönüşümde ortaya çıkan rant kentin paydaşlarınca paylaşılmalı, yeniden kente yarar olarak dönmeli. Dönüşüm rantın yüksek olduğu alanlarda değil muhtaçlık olan bölgelerde yapılmalı.”

Türkiye’nin 1999 sarsıntısından sonra çok yol almış olması gerekirdi. Olmadı. Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü’ne nazaran 7.5 yahut üzeri büyüklükte bir zelzelede İstanbul’daki 1.2 milyon civarı binadan 491 bininin hasar alması bekleniyormuş. Tehlike büyük. Hükümetin gayesi 2035’e kadar kentsel dönüşüme girmemiş tek yapı bırakmamak lakin daha süratli aksiyon almak gerektiği son zelzelelerle bir defa daha ortaya çıktı. Kentsel dönüşüm hayat kurtarır. Dönüşümü tamamlamak için çok fazla vaktimiz yok. Daha öbür yolların de devreye sokulması gerekiyor.

Devlet dayanakları devreye sokulmalı

Kentsel dönüşüm kapsamında bir binanın yıkılıp yine yapılması 1.5 – 2 yıl sürüyor. Halbuki binanın güçlendirilmek yoluyla sarsıntıya güçlü hale getirilmesi 6 ayda tamamlanıyor. Maliyet de çok daha düşük. Bu noktada birinci adım mevcut binaların dayanıklılık testlerinin hızla yapılması. Dayanıksız binaların tespitinde belediyelere değerli rol düşüyor.

Güçlendirmeye teşvik için devlet takviyeleri devreye sokulmalı. Kira dayanağı yanında uzun vadeli ve düşük faizli kredi sağlanmalı. Mahallî idareler güçlendirme için ruhsat ve müsaadelerle ilgili süreçleri hızlandırmalı. Amaç riskli yapı stokunun sarsıntı güvenliğinin hızla artırılması. Bu kapsamda güçlendirme kentsel dönüşümün alternatifi değil tamamlayıcı modülü. Her ikisi de rant odaklı olmaktan çıkarılıp risk odaklı hale getirilmeli. Üstelik bu türlü bir dönüşüm ve güçlendirme seferberliği önümüzdeki periyotta iktisadın ve istihdamın da lokomotiflerinden biri olacaktır.

Hedef çok net: Türkiye’nin bir sarsıntıda hiç kimseyi enkaz altında bırakmaması gerekiyor.