Kirleten ödüyor mu?

SERVET YILDIRIM – Gelecek ay onlarca önder, bakan ve yüzlerce iklim eylemcisi Mısır’da COP27’de olacaklar. Bu tepe öncesi iklim probleminin ulaştığı boyutu gözler önüne sermesi için art geriye araştırmalar çıkmaya başladı. Bunlardan biri de Birleşmiş Milletler ve Memleketler arası Güç Ajansı’nın yaptırdığı çalışma. Global iktisadın yüzde 75’ini temsil eden 45 ülkenin önderleri için onların isteği üzerine hazırlanan rapor iklim değişikliği ile uğraşın finansman boyutu hakkında uygun bir fikir veriyor.

Rapora nazaran iklim değişikliği ile gayret için dünyanın yılda 1 trilyon dolarlık harcama yapması gerekiyormuş. Sayı hakikat mu diye birkaç kez denetim ettim doğruymuş. Türkiye’nin 800 milyar dolar olan yıllık gayrisafi yurtiçi hasılasından çok daha yüksek bir sayıdan kelam ediyoruz.

Bu raporun yazılmasına vesile olan önderler, geçen yıl Glasgow’da pak enerjiyi 2030 yılına kadar satın alınabilir, ulaşılabilir yapmayı taahhüt etmişlerdi. Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle başlayan güç krizi yenilenebilir güce olan talebi arttırdı. Memleketler arası Güç Ajansı Lideri Fatih Birol’un dediği üzere tahminen de birinci kere herkesi etkileyen bir güç krizi yaşanıyor. Ve bu krizin tahlillerinden biri de pak güç kullanımı. Yani rüzgarlar yenilenebilir güçten yana esiyor. Bu rüzgarla daha somut ilerlemeler sağlanması gerekiyor.

Rapor, yenilenebilir güç kullanımının yaygınlaşması için yenilenebilir ve düşük karbon hidrojen üretiminin 2030 yılına kadar 150 milyon ton artırılması gerektiğini söylüyor. Yani üretim 2023’ten itibaren her yıl 2 katına çıkarılacak. Rapora nazaran 2030 yılına kadar yenilenebilir güce 2021 yılında yapılanın 4 katı yatırım yapılması gerekiyormuş. Bunlar büyük sayılar lakin global ısınmayı önleyip bilakis çevirebilmenin öbür yolu yok.

Niyet var lakin ilerleme yavaş

Niyet var mı? Görünüşte var. Geçen sene ülkeler Glasgow’da birtakım değerli taahhütler verdiler ve birtakım kritik mevzularda anlaştılar. Önderler Tepesi yapılmıştı. Orada ABD, Çin, Avrupa Birliği ve İngiltere’nin hatta Hindistan ve Türkiye’nin de bulunduğu birçok ülke birlikte harekete geçme kelamı verdiler ve ”Atılım Gündemi” diye bir plan açıkladılar.

Ama şu ana kadar çok süratli bir ilerleme olmadı.

Glasgow’da da vurgulandığı üzere işin kilit noktası birlikte hareket edilmesi. Yalnızca ülkeler değil birebir vakitte şirketler de birlikte hareket etmek zorunda. Böylelikle pak güçler için pazar yaratılabilir ve mevcut pazar genişletilebilir. Fakat dünya, işbirliği noktasında hala olunması gereken noktanın çok uzağında bulunuyor.

Oysa reçete belirli. Sera gazı emisyonlarının süratle azaltılması, iklim değişikliğinin tesirleri ile baş edilebilmesi için dayanıklılığın arttırılması ve ahenk kabiliyetinin geliştirilmesi ve iklim gayretinin finansmanı için verilen taahhütlerin gerçekleştirilmesi gerekiyor.

İyi haber bu mevzularda farkındalığın artıyor olması. Daha âlâ haber ise paranın üzerinde oturan fonların farkındalığının artıyor olması. Mesela dünyanın en büyük varlık fonlarından biri hatta birincisi olan Norveç petrol fonu iklim konusunda baskısını artırıyor. Tezat değil mi? Fonda biriken paralar Norveç petrolünden yani iklimi bozan kirli güçten geliyor lakin fon bu parayı artan bir halde 2050’ye kadar “net sıfır emisyon hedefi” olan şirketlere yatıracağını söylüyor. Bu ortada şu ana kadar fonun yatırım yaptığı şirketlerin yalnızca yüzde 10’unun net-sıfır gayesi bulunuyor. Bu nedenle fonun bundan sonra bu kriter üzerinde duracak olması kıymetli bir adımdır. Norveç Fonu deyip geçmemek lazım. Tam 1.2 trilyon dolarlık varlığı yönetiyor. Dünyada neredeyse her şirket, her ülke bu fondan hisse kapmak peşinde. Zira sıcak para değil, orta ve uzun vadeli bir perspektif ile yatırım yapıyorlar. Bizim üzere dış finansman muhtaçlığı olanların baş tacı edeceği cinsten bir kaynak bu.

İklim kriterinin öne çıkması yalnızca Norveç Fonu ile hudutlu bir gelişme değil. Toplam 10.6 trilyon dolarlık varlığı yöneten 74 yatırımcıyı bünyesinde bulunduran Net Zero Asset Owner Alliance da karbonsuzlaştırma gayelerini takip ediyor. Geçen yıl Glasgow’da oluşturulan daha kapsamlı bir ittifak ise ”Glasgow Net Sıfır Mali İttifakı” ya da İngilizce ismiyle Glasgow Financial Alliance for Net Zero’ydu. Bu birlik, geçen yıl tepe sırasında verdikleri taahhütle portföylerini karbondan arındıracaklarını açıklamışlardı. Sera gazı emisyonlarını azaltmaya yönelik olarak, net sıfır emisyon maksadıyla uyumlu hale gelme kelamı verdiler. Burada kelamı edilen İttifak toplam 450 önden gelen banka ve sigorta şirketinden oluşuyor. Yönettikleri kredilendirme imkanının boyutu ise 130 trilyon dolar.

Acil işbirliği şart

Her şeyde olduğu üzere iklim gayretine muvaffakiyet gelip paraya dayandığı için bu türlü bir ittifakın oluşması değerliydi ve Glasgow’da çıkan sonuçların tahminen de en kıymetlilerinden biriydi. Zira süreci aksine çevirmenin yolu, sürecin sorumlusu olan bölümlere para aktarmak yerine fonları pak güç kaynaklarına ve ilgili bölümlere aktarmaktan geçiyor.

Ancak verilen kelam ne derece tutulacak, kuşkular var. Finansman için BM’nin önerdiği tahlillerden biri petrol ve gaz geliri elde eden şirketlerin gelirlerine vergi koymaktı. Birçok ülke bu tarafta adım attı. “Kirleten öder” prensibi kısmen de olsa uygulamaya konuldu.

Artan güç krizi ve sera gazı ağırlaşmasının ulaştığı rekor seviyeler, artan seller, yangınlar ve kuraklıklar ülkeler ve şirketler ortasında işbirliği yapılmasının ne kadar acil bir aksiyon olduğunu ortaya koyuyor.

Gelecek ay 6-18 Kasım ortasında Mısır’ın Sharm el-Sheikh kentinde toplanacak olan COP27’nin gündem hususlarından biri de bu işbirliği olacak.