‘Dünyanın en güçlü kadını’

SERVET YILDIRIM – Dünya Bayanlar Günü her yıl olduğu üzere geçen hafta 8 Mart’ta kutlandı. Bayanın işgücüne ve idareye iştirakinin kıymeti üzerine konuşmalar yapıldı; 9 Mart’ta açıklamalar sürat kesti; 10 Mart’a bir şey kalmadı. Bu yazı ise gecikmiş bir dünya bayanlar günü yazısıdır. Bayanların iş hayatında ve idare kademelerinde neden önünün açılması gerektiğini örneklerle açıklamayı amaçlayan bir yazıdır. Dünya iktisadına bir devir üç bayan damga vurmuştu: Almanya Başbakanı Angela Merkel, ABD Merkez Bankası (Fed) Lideri Janet Yellen ve IMF Lideri Christine Lagarde.

Bu efsane üçlüden Merkel 16 yıl başbakanlık yaptıktan sonra vazifesi 2021 sonunda bıraktı. Geçmişte Fransa’da çeşitli bakanlıklar yapan Lagarde ise 8 yıl IMF’yi yönettikten sonra 2019 sonunda Avrupa Merkez Bankası’nın başına geçti. Fed’i 4 yıl yönettikten sonra Yellen ise 2021 yılından bu yana Amerikan Hazinesi’ni yönetiyor.

Üçü de çok başarılı; üçü de çok etkileyici özgeçmişlere sahip. “Hangisi daha güçlü” ayırmak güç lakin Yellen için dünyanın “en güçlü kadını” diyenlerin sayısı çok daha fazladır. Tahminen de doğrusu dünyanın “en güçlü bürokratı” olmalıdır. Janet Yellen, bu unvanı kolay elde etmedi. Üzerinde yıllarca çalışılmış ve son damlasına kadar hak edilmiş bir unvandır bu. Onun öyküsü hâlâ bayan erkek ayrımı yapanlara, bayanın iş ömründe önünü tıkayan anlayışa karşı güçlü bir örnektir.

Hep birincileri yaptı…

Bugün 77 yaşında olan Amerikan Hazine Bakanı Yellen “ilk”lerin kadınıdır. Liseden okul birincisi olarak mezun oldu. Yale’de doktora yaparken, sınıftaki tek bayandı. Harvard’da ders verirken üniversitedeki tek bayan iktisat profesörüydü. Dünya finans sisteminin en kritik koltuklarına oturan birinci bayan o oldu.

Mesela Beyaz Saray’ın İktisat Danışmanları Konsey’i kıymetli bir organdır. Bu kurulun birinci bayan lideri Janet Yellen’dir. Amerikan Merkez Bankası global finans sisteminin kutup yıldızıdır. Bu bankanın birinci bayan lideri Janet Yellen’dir. Amerikan Hazinesi hudutların ötesinde global tesiri ve gücü olan bir bakanlıktır.

Tam 233 yıllık geçmişi olan bu bakanlığın birinci bayan bakanı Janet Yellen’dir. Yellen bugün 87.000 çalışan ve devasa bir bütçeyi yönetiyor lakin onunda ötesinde global iktisada istikamet veriyor.

Dünyanın ipi ‘Yellen Teyze’nin elinde…

Bilen biliyordu lakin dünya onu Fed başkanlığı yaptığı devirde tanıdı. Parıltı içinde yatsın, merhum Güngör Uras “Dünyanın ipi ABD Merkez Bankası Lideri Janet Yellen Teyze’nin elinde. İpi gevşetirse ABD dışında yaşayanlar rahatlayacak. İpi çekerse ABD dışında yaşayanlar hapı yutacak. Dünya, Yellen Teyze’nin eline bakar durumda… Yellen Teyze nerede? Ayşe Hanım Teyzem nerede? Ortada kilometrelerle aralık var. Birbirlerini tanımıyorlar, birbirlerinden haberleri yok lakin birinin ettiği, öbürünü vuruyor” demişti.

Paul Volcker, Alan Greenspan ve Ben Bernanke ile Amerikan Merkez Bankası’nın tarihine en çok damga vurmuş dört liderden biridir. Yellen Fed’de farklı vakitlerde farklı konumlarda çalıştı. Evvel ekonomist olarak vazife yaptı. Hatta kocası ile bu devirde Fed yemekhanesinde tanıştı. Bill Clinton 1994’te Yellen’i Fed Guvernörler Kurulu’na atadı. 2004 yılında ise San Francisco Fed başkanlığına getirildi. Yani Fed’e lider olmadan evvel Fed’i çok düzgün tanımıştı; ülkü Fed lider adayıydı.

Kırıp dökmeden yönetti

Yellen’i Fed başkanlığına 2014 yılında Barrack Obama getirdi. O ise hayli kritik ve problemli bir vakitte Fed’i muvaffakiyetle yönetti. Ne ekonomiyi fazla ısıttı, ne enflasyonu şişirdi. Nakdî sıkılaşmada ve faiz artırımında epey denetimli gitti. Hatta bu nedenle başkanlık seçimi öncesi Trump’ın hakaretlerine ve suçlamalarına maruz kaldı. Yellen o devirde hem Trump’ın kendisine yönelttiği tenkitlerle boğuştu; hem de Fed Lideri olarak “züccaciye dükkânındaki umursamaz fil”i oynamak yerine ustalıkla bir hassaslık ile kırıp dökmeden işi götürdü.

Eğer o devirde Türkiye üzere dış finansman bağımlısı olan ekonomiler sermaye çekebildiyseler bunu bir ölçüde Yellen başkanlığındaki Fed’in izlediği para siyasetine borçlular. Kırıp dökmeye başlasaydı, bizim üzere kırılgan ekonomiler çok kırılır ve dökülürdü.

Mary Poppins benzetmesi

Önceliği daima istihdamdı. Ona nazaran işsizlik çalışanları ve ailelerini hem mental, hem de fizikî olarak mahvediyordu. Evlilikleri bozuyor, çocuklara ziyan veriyordu. Obama’ya nazaran Yellen “kendisini istihdamı artırmaya adamış” bir kişiydi. “Amerikalılar iş bulamadığında bunun insani maliyetinin ne olacağını biliyordu.” Para siyaseti kararlarını istihdam alanındaki gelişmelere bağlanmıştı. Yellen Fed’den ayrıldığında işsizlik oranı yüzde 4.1’ti. Ünlü iktisatçı Joseph

Stiglitz Yellen’in eşitsizlik konusuna karşı öbür tüm merkez bankası liderlerinden daha hassas olduğunu söylüyor.

Liderlik üslubunu ünlü sinema ve roman karakteri Mary Poppins’e benzeten çok olur. Poppins üzere kimi fevkalâde yetenekleri vardır, çok disiplinlidir. Serttir, katıdır fakat her vakit nazik ve hazırlıklıdır. Kimi merkez bankacıların bilakis Yellen sürpriz adımlar atmak ve sürpriz kararlar almaktan hiç hoşlanmadı.

Öngörülebilirlik onun için kuraldı. Parayı yönetenlerin bu özelliklere sahip olmaları aslında piyasalar açısından bir talihtir. İstikrarsız ve öngörülemez başkanların ardını toplamak çok güç ve maliyetlidir. Yellen ise ardında enkaz bırakmaz.

Banka iflası sonrası Fed freni gelir mi?

Amerika’da geçen hafta sonu patlayan bankacılık krizinde gözler Hazine Bakanı Janet Yellen’e döndü. Mevduat sahipleri ve yatırımcılar Yellen’in ağzından çıkacak kelamlara odaklandılar. Yellen ise CBS televizyonuna çıktı ve “Bugün bankacılık sistemine halkın duyduğu itimadı artırarak ekonomiyi korumak için kararlı adımlar atıyoruz” dedi. Herkesi rahatlattı. Yellen, 2008’den bu yana ABD’de en büyük banka iflası olarak bedellendirilen Silikon Vadisi Bankası’nı (SVB) kurtarmayacaklarını lakin mevduat sahiplerinin gereksinimlerini karşılamak ve krizin sağlam bankalara sıçramaması için çalıştıklarını söyledi.

Diğer bir deyişle SVB kurtarılmayacak lakin mevduat sahipleri korunacak. Lider Joe Biden ise Yellen liderliğinde hafta sonu yapılan müdahaleleri ve açıklamaları överek ona itimadını bir kere daha gösterdi. SVB’nin iflası, 2008 global finansal krizinden bu yana ABD’de kayıtlara geçen en büyük banka iflaslarından biri oldu.

SVB’nin akabinde mevduat sahiplerini korumak için kripto piyasasının değerli oyuncularından biri olan Signature Bank’a da kayyum atandı. Verilen garantilerin akabinde mevduat sahipleri ve yatırımcılar rahatladılar; ancak ABD Merkez Bankası Fed rahatlayamadı. Gergin Fed’in faiz artırımında sürat kesmesi bekleniyor zira SVB bir manada bir yıldır süren agresif faiz artırım sürecinin kurbanı oldu. Hastalığın sistemdeki öteki bankalara bulaşmasının önüne geçilmesi için nakdî sıkılaştırmada frene basılması gerekebilir.

Sonuçta an itibariyle Yellen liderliğinde sisteme duyulan itimadı tekrar sağlayacak adımlar atılmış görünüyor.

Nobelli bir eş, iktisat profesörü bir evlat

Yellen’in ağzından çıkan bir söz ile milyarlarca dolar istikamet değiştirebiliyor. Fed lideriyken de bu gücü vardı, Hazine bakanıyken de. Hatta ikisi değilken bile… Fed’den ayrılıp Brookings Enstitüsü’nde park ettiği vakitlerde her konuşması için yüklü paralar ödendi.

Yellen 2008 krizi öncesi yaklaşan krize karşı ihtarda bulunan az sayıdaki iktisatçıdan biridir. Fakat iktisat dışında monoton biri olarak bilinir. 1946’da öğretmen bir anne ve fizik tedavici bir babanın kızı olarak doğan Yellen “hobileri olmayan sıkıcı biri” olduğunu söyler.

Genlerinde iktisat var

Ailece ne vakit yemek için masaya otursalar daima iktisat konuşulduğunu anlatır. Yellen üzere kocası George Arthur Akerlof da ünlü bir Amerikalı ekonomist. Berkeley’de iktisat profesörü. 2001’de Michael Spence ve Joseph Stiglitz ile Nobel İktisat Ödülü’nü almıştır.

Oğulları Robert ise Warwick Üniversitesi’nde iktisat profesörü. Şimdi Nobel’i yok lakin alırsa şaşırmayın, zira genlerinde var. Bu ortada Yellen mutfakta çok yetenekli; güzel bir aşçı olduğu söylenir. Farklı gereçleri ve tatları bir ortaya getirmekte usta. Aslında meslekteki en büyük yeteneği de güç bahislerde görüş birliği sağlamak, farklı görüşleri bir ortaya getirmek.

İklim değişikliği ve global ısınma konusunda da Yellen’den beklenti epeyce yüksek. İklim Liderliği Konseyi’nin kurucu üyelerinden biri olarak Biden idaresinin tezli iklim siyasetine katkıda bulunma kapasitesi çok yüksek. Bu türlü bir devirde Amerikan Hazinesi’nin başında onun üzere biri olması talihtir. 

Kadınların dev kurumları yönetme konusunda başarılı olup olmayacağını tartışmak hatta düşünmek ise abesle iştigaldir; cahilliktir.