‘Depremin yıktığı yerler birinci sınıf tarım alanları’

Doç. Dr. Yasemin Leventeli, her sarsıntı sonrası neredeyse yalnızca levha tektoniğinin konuşulduğunu belirtip, ‘deprem zamanı’ üzerinde tartışıldığına dikkat çekti. Bunu ‘bulanık suda balık avlama’ olarak nitelendiren Leventeli, “Medyada izlediğimiz genel jeoloji-tektonik uzmanları hocalarımıza hürmetimiz sonsuz, düzgün ki varlar ve sayelerinde 85 milyon insan ‘Fay nedir, sarsıntı nedir, nasıl oluşur?’ öğrendi. Ne yazık ki bu bilgilerin halkta ve uygulamada karşılığı yok” dedi.

Bu hocalara ilişkin çalışmaların, mühendislik projelerinin temelini oluşturan jeolojik datayı sağladığını kaydeden Doç. Dr. Leventeli, “Ancak konuşması gerekenler, bu jeolojik bilgileri, mühendislik projelerine yer seçerken kullanan ‘mühendislik jeolojisi-jeoteknik’ uzmanlarıdır. Münasebetiyle ‘Deprem ne vakit olacak?’ yanlış bir sorudur zira biz falcı değiliz. Gerçek soru, ‘Nerede olacak ve nerede hasar verecek?’ Nerede olacağına tektonik uzmanları, nerede hasar vereceğine de mühendislik jeolojisi-jeoteknik uzmanları karşılık verebilmektedir” diye konuştu.

‘TOPRAK YERDE ÇOK KATLI BİNALAR YIKILMAYA EĞİLİMLİ’

Türkiye’nin, sarsıntının yıkıcı tesirini en aza indirebilmek açısından Uzak Doğu ülkelerinden daha şanslı ve sarsıntı gücünün açığa çıkmasının, Uzak Doğu’dan büsbütün farklı olduğunu anlatan Doç. Dr. Leventeli, şöyle konuştu:

“Ülkemizde, yer kabuğunun yer değiştirme hareketinin olacağı çizgisellikler epeyce barizdir. Öbür bir anlatımla, kelam konusu ülkelerde okyanus kabuğu kıta kabuğunun altına daldığında kırılma ve ezilmeler 10-30 kilometre derinlikte olmaktadır. Meğer Türkiye’de, geniş ezik jenerasyonlar yüzeyde oluşmaktadır. Ülkemizdeki sarsıntılar ana fay nesilleri içerisinde yinelenmektedir. Fay nesilleri boyunca oluşan toprak tabanlar üzerinde birinci sınıf tarım ovaları oluşmuş ve oluşmayı sürdürmektedir. Zelzeleler sırasında yer altında yayılan sismik dalgalar yer yüzeyine ulaştıklarında titreşimler üretir. Yer yüzeyindeki rastgele bir yerde etkiyen bu titreşimlerin müddeti ve büyüklüğü, sarsıntının büyüklüğüne, kaynağına olan uzaklığa ve lokal yer şartlarına bağlıdır. Burada hayati kıymet taşıyan bahis, sarsıntı dalgalarının kaya ve toprak tabanlardaki yayılımıdır. Toprak tabanlarda sismik dalga suratının çok yavaş (dalga uzunluğunun uzun) olması nedeniyle çok katlı binalar yıkılmaya eğilimlidir.”

‘DEPREMLERİN KAYADA YIKTIĞINA ÖRNEK YOK’

Kaya yerlerde ise karşıtı durumun kelam konusu olduğunu açıklayan Doç. Dr. Leventeli, “Kısacası zelzelenin ziyan verebileceği bütün alanlar yer bilimciler için günışığındadır. Sorun de tahlili de son derece yalındır. Kaya taban ile toprak taban sonunu belirlemek çok kolaydır ve sorunun temel tahlil noktasıdır. Sarsıntıların kayada yıktığına örnek yoktur. Zelzelenin yıktığı yerler birinci sınıf tarım alanlarıdır. Sulu ovalar ve kayma alanları bunların başında gelmektedir. Yer altı suyunun varlığında sıvılaşma, sıkılaşma, oturmalar ve gibisi duyarsızlık problemleri toprak yerlere has birer olumsuzluktur. Unutmayalım kayada sıvılaşma olmaz. Zelzele sarsıntısının olumsuz tesirini azaltmak için yapı kaya yerin üzerine oturtulup, toprak tabanlar verimli tarım yeri olarak değerlendirilmelidir. Kaya tabanlar tarım için hayli elverişsizken, yapılaşma için son derece uygundur. Ovaların boşaltılarak, kayalık alanlara çıkarılması kâfi şart değil lakin gerek koşuldur” dedi.

‘BİNALAR ULUSLARARA KODLARA NAZARAN YAPILMALI’

Yerleşim alanları, sulanabilir tarım alanları ve kayma alanı içerisinde değilse hiçbir problemle karşılaşılmayacağına da dikkati çeken Doç. Dr. Leventeli, şu ihtarlarda bulundu:

“Depremin nerede ya da ne vakit olacağı değil nerelerde yıkacağı değerlidir. Bu tehlikeli kesitler de tarım alanlarına denk gelmektedir. Yapı ova ve kayma alanları dışındaysa sarsıntıdan korkacak bir durum yoktur. Anayasa’nın 44, 45 ve 46’ncı hususları gereği ovaların yalnızca tarım için kullanılıp, yapılaşmaya açılmaması gerekmektedir. Beşerler zelzelenin ne vakit ve nerede olacağıyla değil malına ve canına ziyan gelip gelmeyeceğiyle ilgilenir. Bu da insani bir haktır. Binalar her şartta ilgili memleketler arası kodlara uyarak yapılmalıdır. Bu tıp sıkıntıları, sorun olmaktan çıkarmak için bilimi kılavuz edinmek kafidir.”