Türkiye’nin birinci internet ileti ağında yaşananları anlattılar! Turgut Özal da orada mıydı?

Türkiye’de birinci defa 1993 tarihinde kullanılmaya başlanan internet, bilhassa 70’li ve 80’li yıllarda doğanların çocukluk ve gençlik periyotlarını direkt etkiledi. 2000 ve sonrasını söz eden Milenyum ve teknoloji çağıyla birlikte artık hayatımızın vazgeçilmezi olsa da internet 90’lı yıllarda sırf bir avuç kişi tarafından kullanılıyordu. 1993 ila 1996 yılları ortasında Türkiye’deki üniversitelerin birçoğu ve birtakım kamu kuruluşları ODTÜ üzerinden internete bağlanıyordu. Türkçe içerikli birinci internet siteleri ise ODTÜ ve Bilkent Üniversitesi’ne aitti. 90’lı yılların sonlarına yaklaşıldığında ise başta Ekşi Kelamlık olmak üzere birçok internet sitesi yayın hayatına ‘Merhaba’ dedi. Ekşi Kelamlık devri öncesinde ise birçok kişi HiTNet üzerinden birbirleriyle haberleşiyor, hatta doruklar düzenleyip etkinliklere imza atıyordu.

90’lı yılların en kıyıda köşede kalmış sembollerinden HiTNet bugünlerde “Türkiye’nin birinci internet bildiri ağı” olarak bilinse de burada faal rol oynayanlar için bir sanal ortam olmanın çok ötesindeydi. Pekala Türkiye’nin birinci internet bildiri ağı HiTNet’te neler yaşanıyordu? Türkiye’de IT bölümünün gelişimine kıymetli katkıda bulunan insanların 90’lı yıllardaki kesişim noktası HiTNet, Türkiye’nin internet tarihinde neleri değiştirdi? Türkiye’nin 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal hakikaten HiTNet’in birinci periyodunda orada mıydı? Bir periyoda damga vuran HiTNet’i Ekşi Kelamlık kurucusu Sedat Kapanoğlu, Beygir BBS Sysop’u ve emekli bilgisayarcı Didem Kamoy ve Gecko BBS Sysop’u ile HiTNet’in Sucuklu KEK’i Doruk Fişek ile konuştuk.

TÜRKİYE’NİN BİRİNCİ İNTERNET BİLDİRİ AĞIYDI

Ekşi Sözlük’te ‘SSG’ takma ismiyle bilinen Sedat Kapanoğlu, Türkiye’nin birinci internet ileti ağı HiTNet’i, “Henüz konuttan internet erişiminin olmadığı 90’lı yılların başında farklı kentlerden insanların birbirleriyle dijital yoldan bağlantıya geçtiği, telefon sınırları üzerinden bilgisayarları bağlayan bir irtibat ağıydı” sözleriyle özetledi. HiTNet’in aslında yurt dışında 80 ve 90’larda epey tanınan olan FidoNet ağının Türkiye şubesi olarak da görülebileceğini söyleyen Kapanoğlu, bu ağın büsbütün devlet denetimi dışında ve ferdi uğraşlarla geliştirilmiş bir oluşum olduğuna vurgu yaptı.

“HiTNet, Türkiye’nin her yerinden farklı görüşteki beşerlerle çok süratli ve ucuz irtibat imkânı tanıyordu” diyen Kapanoğlu, daha evvel Türkiye’de buna benzeri bir oluşumun olmadığına dikkat çekerek, “İnsanlar en fazla fanzinlerin, mecmuaların ‘okur mektupları’ köşelerinden tanımadığı beşerlerle yazışır, atışırdı. HiTNet bunu ışık suratına çevirdi. Bilgisayarınızdaki modemle bağlanabildiğiniz BBS (Bulletin Board System) ismi verilen bilgisayar tabanlı hizmetler vardı ancak yalnızca bulunduğunuz kente ucuza bağlanabiliyordunuz. Aksi halde şehirlerarası değerli tarife ödemeniz gerekiyordu. HiTNet bu sorunu BBS’ler ortasında bir bağlantı ağına dönüşerek çözdü” açıklamasında bulundu.

AÇILIMI ‘HI, TÜRKİYE NET’

Türkiye’nin en uzun soluklu yabancı dizi sitesi 22dakika’yla birçok kişinin yakından tanıdığı Didem Kamoy ve Doruk Fişek ikilisi de birbirlerini HiTNet’te tanıyan ve hatta evlenenler ortasında. HiTNet’in bir ‘e-posta listeleri grubu’ olduğunu söyleyen Didem Kamoy, genç yetişkinlerin bu kavramı daha net kavraması için şunları söyledi:

Doruk Fişek ise HiTNet’i bugünün toplumsal medya platformlarına benzetebileceğimizi söyledi. Fişek, “Bugün çalışan toplumsal medya platformlarından farklı olarak Türkiye’de o devir internet yaygın olmadığı için bilgisayarlar birbirlerine telefon çizgileri üzerinden ve telefon çizgilerinin da kıymetli olması sebebiyle ‘zaman zaman’ bağlanıyordu. Yazdığınız bir yazının herkese ulaşması vakit aldığı için etkileşim de epey gecikmeliydi. Teknoloji el vermediği için yalnızca yazıyla haberleşiyordunuz. Görüştüğünüz kişinin fotoğrafı ya da görüntüsü yoktu. Beşerler gerçek isimleriyle yazmak zorundaydı” diye konuştu.

Didem Kamoy

‘YASA DIŞI BİR ÖRGÜTE GİRDİĞİMİ DÜŞÜNDÜLER’

Peki sadece bir avuç insanın kullandığı HiTNet’le onların yolu nasıl kesişti? Eskişehir’in birinci lokal BBS’i ES BBS’in kurucusu Mehmet Öztürk’ün kendisinin yakın arkadaşı olduğunu söyleyen Sedat Kapanoğlu, HiTNet’i keşfedişini şöyle anlattı:

HiTNet’i bilgisayar mühendisliği kısmında okuyan Giray isimli bir arkadaşı sayesinde keşfettiğini söyleyen Didem Kamoy ise kıssasını şöyle anlattı: “Üniversitede ikinci yılımdı. Giray bana ‘HiTNet diye bir şey var. Sen de zati bilgisayar başından kalkmayan bir tipsin, tam senlik’ dedi. Akademisyen olan babasının kullanmadığı eski ve yavaş bir modemi süreksiz olarak bana verdi. Sonrasında başından kalkmadığım, ailemin yasa dışı bir örgüte girdiğim korkusuna kapılmasına bile yol açacak kadar gecemi gündüzümü bilgisayar başında geçirdiğim HiTNet maceram başladı. Yalnızca 2-3 ay sonra HiTNet’teki arkadaşlarımla bir buluşmada bana doğum günümde bir modem ikram edecekleri samimiyete varmıştık.”

Doruk Fişek ise uğradığı bir bilgisayarcıda çalışan biri sayesinde Hitnet’ten haberdar olduğunu söyledi. Fişek, “Bu arkadaşım bana modem almam konusunda bir mühlet ısrar ettikten sonra kent dışına giderken kendi modem kartını getirdi ve bilgisayarımın içine taktı. Böylelikle HiTNet’e bağlandım ve sonrasında kendime bir modem aldım. O bireyle uzun bir mühlet dostluğumuz oldu, hâlâ haberleşiriz” dedi.

‘KURTLAR VADİSİ BARONLAR KURULU ÜZERE BİR ORGANİZASYONDU’

HiTNet’te nasıl bir işleyiş vardı? Sedat Kapanoğlu ve Didem Kamoy anlattı:

* Sedat Kapanoğlu: “HiTNet’te benim olduğum 1995-1997 yılları ortasındaki devirde 500 kişi vardı ancak zirve noktası olarak bin şahsa yaklaşmış da olabilir.”

* Didem Kamoy: “Yemek, siyaset, din, genel, hoş sanatlar, oyun, müzik, cinsellik, edebiyat, evcil hayvanlar, teknik, mizah ve daha birçok küme (liste) vardı. Bilgisayarlarımızdaki şimdinin e-posta programlarına emsal programlar ile ileti yazıp gönderme ve indirmeyi yapabiliyorduk.”

* Sedat Kapanoğlu: “Mesajların Türkiye’ye dağıtılması BBS’ler ortasında oluyordu. Bir kentteki mahallî BBS kendisine o kentten yollanan iletileri toplayıp biriktiriyor, gece yarısından sonra şehirlerarası tarife ucuzladığı vakit tek bir pakete sıkıştırıp HUB ismi verilen merkezi bir BBS’e yolluyordu. Mesela İç Anadolu bölgesi Hub’ı Ankara’da Murat Ilıman tarafından yönetilen ADA BBS’ti.”

* Didem Kamoy: “O yıllarda konuttan sabit çizgiyle uzun uzun telefonda kalma lüksümüz yoktu elbette. Telefonun açık kaldığı her saniye paraydı. O yüzden mesajlaro çevrim dışı muharrir ve okurduk. Sonra üye olduğumuz bir BBS’e bağlanıp bildiri çek/gönder yapar ve çarçabuk inerdik sınırdan. Bu evrak (mesaj) alışverişi sırasında mesken ahalisinin telefonu kaldırmaması da çok kıymetliydi. Aksi halde gönderdiğimiz ya da çektiğimiz evrak paketi palavra olurdu.”

Sedat Kapanoğlu

* Sedat Kapanoğlu: “Kullanıcılar HiTNet’e bağlı rastgele bir BBS’e bilgisayarlarıyla bağlanıp kendilerine ilişkin yeni gelen bildiri paketlerini bilgisayarlarına indiriyorlardı. İndirme süreci bitince sınırı kesiyor, iletileri bilgisayarlarında okuyup yanıtlıyor, sonra cevap ve yeni bildirilerinin olduğu paketi yeniden tek seferde BBS’e yolluyorlardı. Böylelikle hem telefon çizgileri meşgul olmuyordu hem de telefon faturasına çok yük binmiyordu. Çok hesaplı bir bağlantı tekniğiydi.”

* Didem Kamoy: “Her kümenin moderatörü vardı. Her fikre her çeşit beşere özgürlük tanıyan bir ortam yaratmaya çalışıyorduk. Hakaretler, küfürler uçuşmasın diye moderatörler dahil olurdu. Küme açtırmak için bir kişinin moderatörlüğüne istekli olması kafiydi. Örneğin bu sayede müzik diye bir küme olduğu üzere rock müzik diye öteki bir küme da vardı.”

* Sedat Kapanoğlu: “HiTNet’in işleyişi TUZUK.TXT üzere bir metin belgesindeki tüzükle belirleniyordu. Bu tüzüğün içeriğinin güncellenmesi ve düzeltilmesi bir kurul tarafından yapılıyordu. Kurullar, komiteler, koordinatörler vardı. ‘Kurtlar Vadisi Baronlar Konseyi’ üzere bir tertipti. Ben HiTNet’in o tıp kısımlarını o devir çok incelememiştim lakin kusursuz işleyen bir sistemdi. Yıllar boyunca hiçbir teknik bir aksaklık yaşadığımızı hatırlamıyorum.”

* Didem Kamoy: “Sistemin herkesin kendi ismi soyadı ile yazması ve gerçek kişi olması üzere bir önceliği vardı sistemin. Bunu denetim prosedürleri vardı lakin elbette uydurma isimlerle etrafından dolaşanlar çıkıyordu. Yeniden de büyük çoğunluk kendi ismi soyadı ile bulunuyordu. Diğeri olmaya muhtaçlık olmuyordu. Olanları da kestirim ediyorduk.”

‘OKUL ÜZERE OLDUĞUNU DAİMA KONUŞURUZ’

HiTNet’in hem Türkiye’deki internet kültürünü şekillendirdiğini hem de Ekşi Sözlük’ün ilham kaynaklarından biri olduğunu söyleyen Sedat Kapanoğlu, “Türkiye’de internetin birinci yaratıcı işleri HiTNet’çiler ortasından çıktı. Zira hazırladı ve çabucak adapte oldular” dedi. Kurduğu tanınan kelamlık sitesinin ilham kaynağının HiTNet olduğunu belirten Kapanoğlu, “1995 yılında HiTNet’e yazdığım mizah yazılarında ‘içinde akla gelebilecek her bilginin olduğu sonsuz bir bilgi kaynağından rastgele koparılmış sayfalar’ şeklinde içerikler yazıyordum. O devir imkânsız diye düşündüğüm bu olgu internetle tanışınca daha muhtemel göründü ve Ekşi Sözlük’e yol açan ögelerden biri oldu. Keza ‘Zirve’ ismindeki gerçek yer buluşmaları kültürünü de tekrar sözlükte devam ettirdik” dedi.

“HiTNet’e dahil olabilmiş birçok arkadaşım ile ne vakit eski günleri yad etsek bir okul üzere olduğunu konuşuruz” diyen Didem Kamoy ise HiTNet’çilerin meraklı ve yeni şeyler öğrenmeye istekli tipler olduğunu söyleyerek şöyle devam etti:

Doruk Fişek 

‘SÖZLÜK’TEKİ ‘İLK KUŞAK MUHARRİRLER HİTNET’ÇİYDİ’

İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte HiTNet de düşüşe geçti ve 2000’li yılların sonlarında kapandı. Pekala bu bir doğal süreç miydi yoksa diğer bir halde ilerlenebilir miydi? Sedat Kapanoğlu bu soruyu, “Bence HiTNet aslında 1997 yılında düşük fiyatlı internet sınırları geldiği an bitmişti, yalnızca bunu idrak etmesi uzun sürdü” diye yanıtlarken Didem Kamoy ise, “Doğal bir süreç oldu fakat olmaması için kendim de dahil olmak üzere çok efor sarf eden kişi olduğunu inkâr edemem. Bir müddet e-posta programlarımızla e-posta listeleri formunda devam etmeye çalıştık lakin o da sistemimizin tekelliğinin kalmaması, rafine insan dokusunu kaybetmemiz ile istediğimiz kıvamı yakalayamayıp eridi gitti” dedi.

Doruk Fişek ise “Aslında 1999 sonu 2000’in başı üzere kapandı. Süreci doğal buluyorum. Teknoloji geliştikçe dünya değişti. HiTNet, 1990’ların teknolojilerine nazaran artıları ile eksileri oluşturulmuş bir yapıydı. Farklı teknolojilerle yapıyı değiştirdiğinizde, HiTNet’i HiTNet yapan şeyleri de ortadan kaldırırdınız. Bilhassa Ekşi Sözlük’te ‘ilk jenerasyon yazar’ olarak geçenler ortasında HiTNet kullanıcı sayısının hiç de az olmadığını hatırlıyorum” diye konuştu.

‘TORUNU OLANLAR DA VARDI, ORTAOKULA GİDENLER DE’

HiTNet doruklarında neler konuşulurdu? Sedat Kapanoğlu ve Didem Kamoy anlattı:

* Sedat Kapanoğlu: “Zirvelerin en büyük hedefi tanıdığın, yazıştığın lakin hiç görmediğin beşerlerle yüzyüze görüşmekti. Bir yere gidilir, birlikte bir şeyler yenilir-içilir, bir arada muhabbet edilirdi. Konuşulan ve tartışılan şeyler genelde HiTNet gündeminden mevzular ve geyikler olurdu.”

* Didem Kamoy: “Çoğunlukla Ankara ya da İstanbul’da genel bir davet yapılır, bir yerde buluşulup oradan bir kebapçıya ya da birinin evine/ofisine gidilir, saatlerce her telden konuşmaya devam edilirdi.”

* Sedat Kapanoğlu: “Sadece kafanda canlandırdığın bir sanal kişinin gerçek halini görmek bile fantastik bir deneyim. Mesela çok despot, aykırı biri sandığın adamın ne kadar şeker üzere bir insan olduğunu görmek üzere tesirleri olurdu.”

* Didem Kamoy: “Şehirlerarası yol tepip tepelere gitmişliğimiz, birbirimizin konutlarında kalmışlığımız çoktur. İstanbul-Ankara Anadolu Ekspresi’nin kuşetli vagonları ve o eski yemek vagonu hayatta olsaydı size çok şey anlatabilirdi.”

* Sedat Kapanoğlu: “Zirvelerde tanışıp çıkmaya başlayan çiftler olurdu. Tepe sonrasında bir ‘zirve raporu’ muharrir yollardık ki gelemeyenler kıskansın, özensin diye. Bu raporlar sonraki tepeye iştiraki artırırdı ve yaşananların yazılı bir kaydı kalmış olurdu.”

* Didem Kamoy: “Zirvelerde elbette bol bol dedikodu da yapılırdı. Herkesin sevdiği sevmediği beşerler ve mevzular vardı sonuçta. Laf lafı açardı. Yaş yelpazemiz çok genişti. Ben girdiğimde üniversitede ikinci yılımdı ve genç tayfadaydım. Ortamızda torunu olanlarımız da vardı, ortaokula gidenlerimiz de… Başlarda tepeler geç saati bulursa çorbacıya gidilip oradan meskenime bırakılırdım ağabeylerim tarafından. Birkaç yıl sonra minik otomobiline 7 kişiyi kucak kucağa doldurup servis yapan kişi de tekrar bendim.”

‘EMRE TAŞÇI FAKE Mİ, HÂLÂ BİLMİYORUM’

HiTNet’e dair unutamadıkları anılar hangileri? Sedat Kapanoğlu, Didem Kamoy ve Doruk Fişek anlattı:

* Sedat Kapanoğlu: “Emre Taşçı fake mi?” mevzu başlığıyla “Emre Taşçı isminde bir HiTNet kullanıcısının fake olup olmadığına dair bir tartışma çıkmıştı. O tartışma yıllarca sürdü. HiTNet tarihinin en uzun soluklu tartışması olabilir. Emre Taşçı fake mi, hâlâ bilmiyorum, en son Facebook’ta ekliydik kendisiyle.”

* Didem Kamoy: “Bir ‘Anında iletileşme (instant messaging) programı’ yazma fikrine ‘Ya kim kullanacak o denli bir şeyi? Boşversene’ denildi ve sonra ICQ uygulaması tanınan oldu. Bir de Sedat Kapanoğlu, Ekşi’yi hazırladığı sırada benden test kullanıcısı olmamı istedi ve ‘Bu ne gereksiz, saçma bir proje’ diyerek burun kıvırmıştım.”

* Doruk Fişek: “HiTNet’te ‘Alev Alev’ isimli bir arkadaşımız vardı. Geçersiz bir isim olduğunu düşünen çok kişi olurdu, tanıdığımız birileri onunla tanıştığı için onun ‘gerçek’ olduğunu bilirdik. Bir gün HiTNet’e birisinin birinci iletisi düştü. Gönderen kişi ‘Bahadır Bahadır’, alıcı da ‘Alev Alev’ gözüküyor. ‘Yok artık’ dedik ve ona daima birlikte uydurma isim kullanıyor diye yüklendik. Sonra yüz yüze
tanıştık ve sahiden ismi Bahadır Bahadır’mış. Kasıtlı da değil, birinci bildirisi sahiden Alev Alev’in bir bildirisine cevapmış.”

TURGUT ÖZAL SAHİDEN HİTNET’TE MİYDİ?

HiTNet’e dair önemli kent efsaneleri de internette dolaşıyor. İçlerinden en popülerleri ise bir periyoda damga vuran ‘Biri Bizi Gözetliyor’ müsabakasının birinci döneminde yer alan BBG Zeynep’in (Değirmencioğlu) ve Türkiye’nin 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın da HiTNet’te olduklarına dair söylentilerdi. Pekala bunlar gerçek miydi? HiTNet’te gerçek isim siyaseti olduğunu lakin gerçek isim teyidinin BBS’lere bırakılmasından dolayı kimsenin gerçek isminden yüzde 100 emin olunamayacağını söyleyen Sedat Kapanoğlu, “Bu gerçek isim siyaseti bana nazaran daima saçmadır. Mesela HiTNet’te üç tane Mehmet Öztürk vardı. Benim arkadaşım olan ‘Mehmet Öztürk2’ olarak geçiyordu” dedi.

Turgut Özal’ın HiTNet’e girmesinin zamanlama açısından imkânsız olduğunu söyleyen Kapanoğlu, “Turgut Özal’ın HiTNet’te olması imkânsız zira HiTNet kurulduktan çok kısa bir vakit sonra hayatını kaybetmişti. Zeynep Değirmencioğlu’nu hatırlayamadım fakat Bizimkiler’deki Almancı Davut’u oynayan Selçuk Uluergüven’in oğlu olan ve 2004’te şimdi 21 yaşında kaybettiğimiz yetenekli oyuncu Eren Uluergüven bir HiTNet kullanıcısıydı” dedi. Doruk Fişek ise 90’larda tanınan olan Acil Servis kümesinin solisti Ertan Kızıltan’ın da bir HiTNet’çi olduğunu söyledi.