Türkiye mahalle mahalle bu haritayı inceliyor! Konutumun altından fay geçiyor mu?

Mithat Yurdakul / ANKARA – Türkiye’yi sarsan sarsıntıların akabinde tüm yurttaşlar; vilayet, ilçe ve mahalle bazında konutlarının zelzele açısından inançlı olup olmadığını incelemeye başlarken, haritalara başvurdu. Birinci kere 2013 yılında yayımlanan, son sarsıntılardan sonra güncellenen, Maden Tetkik Arama (MTA) Genel Müdürlüğü’nün “Yenilenmiş Canlı Fay Haritası”nda ise mahalle seviyesinde detay bulunuyor.

MTA’dan alınan bilgiye nazaran, Kahramanmaraş merkezli sarsıntıda ortaya çıkan yüzey kırıklarının neredeyse tamamı, daha evvel gerçekleştirilmiş arazi çalışmaları sonucu tespit edildi. Bu nedenle, sarsıntı sonrası ortaya çıkan yüzey kırıkları, kelam konusu canlı faylar ile büyük bir çakışma gösteriyor. Bu fayların Kahramanmaraş zelzelesi sırasında ortaya çıkmadığı, daha evvel haritalanmış ve varolan faylar olduğu vurgulanıyor. Yeni yerleşim yerlerinin planlanması ve inşası etabında, yıkıcı sarsıntılara kaynaklık edecek canlı faylar da kıymetli bir parametre.

Yaşanan zelzelelerin akabinde vatandaşlar; harita başında sarsıntı riskini değerlendirmeye çalışırken, MTA da geçtiğimiz günlerde “Yenilenmiş Canlı Fay Haritası”nı paylaştı.

10 YILLIK GEÇMİŞİ VAR

Milliyet’in aldığı bilgiye nazaran, MTA Yenilenmiş Canlı Fay Haritası, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş sarsıntılarının akabinde değil, 2011’de tamamlanan bir projenin eseri olarak 2013 yılında yayımlandı. Canlı fay haritasının güncellenmesine ait MTA Genel Müdürlüğü tarafından 2004-2011 yılları ortasında yürütülen proje kapsamında, tüm Türkiye anakarasında hava fotoğrafı ve uydu imajları takviyeli 1/25.000 ölçek hassasiyetinde ayrıntılı arazi çalışmaları yürütüldü. Bu kapsamda hazırlanan haritalar 1/250.000 ve 1/1.250.000 ölçeğinde basılarak bilim adamlarının ve kamuoyunun kullanıma sunuldu.

Türkiye Canlı Fay Haritası’nda Türkiye’den geçen fayların yüzeyde gözlenen uzunlukları, hareket cinsleri ve segment yapılarına ilişkin bilgiler yer alıyor.

MAHALLE SEVİYESİNDE AYRINTI

1/25.000 ölçeğindeki ayrıntıda, mahalle ayrıntısına inilebilecek seviyede detay bulunuyor. Zelzele tehlike haritalarının, bu ölçekteki canlı faylar ve öbür parametreler kullanılarak vilayet bazında hazırlanabileceği belirtiliyor. Tehlike haritalarının hazırlanması yetkisi ise AFAD’da bulunuyor.

DEPREM KIRIKLARI İLE ÖRTÜŞTÜ

Diri fayların haritalanması, ayrıntılı arazi müşahedeleri ile yapılıyor. Bu nedenle, yüzeyde rastgele bir yansıması olmayan fayların haritalanması mümkün olmuyor. Ancak vakit içinde farklı prosedürlerin ortaya çıkması yahut mikro sarsıntı aktivitelerinin tespit edilmesi sonucunda fay haritalarının güncellenmesi gerekiyor.

MTA’dan alınan bilgiye nazaran, Kahramanmaraş merkezli sarsıntıda ortaya çıkan yüzey kırıklarının neredeyse tamamı, daha evvel gerçekleştirilmiş arazi çalışmaları sonucu tespit edildi. Bu nedenle, zelzele sonrası ortaya çıkan yüzey kırıkları, kelam konusu canlı faylar ile büyük bir çakışma gösteriyor. Bu fayların Kahramanmaraş zelzelesi sırasında ortaya çıkmadığı, daha evvel haritalanmış ve varolan faylar olduğu vurgulanıyor.

PLANLAMA VE İNŞAATTA KIYMETLİ

Yeni yerleşim yerlerinin planlanması ve inşası evresinde, yıkıcı zelzelelere kaynaklık edecek canlı faylar da değerli bir parametre. Yerleşim planlamasında canlı fayların dikkate alınmaması durumunda, sarsıntıya güçlü yerleşim yerleri inşa edilmesi noktasında büyük kahırların yaşanabileceği vurgulanıyor.

AFAD’IN HARİTASINDAN FARKI NE?

Halk ortasında en çok bilinen haritalardan olan ve tehlikeli bölgelerin kırmızı renkle vurgulandığı AFAD’ın “Türkiye Zelzele Tehlike Haritası” ise 1945’den bugüne yenilenen 7 farklı haritanın mirasçısı durumunda. 2013 yılında Türkiye Canlı Fay Haritası’nın yayımlanmasının akabinde “Türkiye Sarsıntı Tehlike Haritası” da bu faylar ve yeni datalar üzerinden 2018 yılında güncellendi. AFAD’ın sarsıntı riskini gösteren haritada canlı faylar yalnızca datalardan biri olarak yer alıyor.  MTA ‘Diri Fay Haritası’nda fayların uzunlukları, karakterleri ve geometrileri hakkında bilgi yer alırken  AFAD’ın haritası ise ortaya çıkacak yıkıcı bir sarsıntı sonucunda yersel hareket ölçüsü (PGA) yani sarsıntı hakkında bilgi veriliyor.

‘İMARLAŞMADA TEK BELİRLEYİCİ DEĞİL’

MTA’dan Jeoloji Yüksek Mühendisi Dr. Akın Kürçer, Milliyet’e yaptığı açıklamada, evvelki fay haritalarının yanlış olmadığını, AFAD’ın Türkiye Zelzele Tehlike Haritası’nın da MTA’dan alınan bilgilerle oluşturulduğunu belirttti. Kürçer, haritalar ortasında çelişkinin kelam konusu olmayacağını vurguladı. Vatandaşların yalnızca canlı fay sınırına bakarak meskenlerinin güvenlik durumunu araştırmasının da gerçek olmadığını belirten Kürçer, canlı fay çizgisi haritalarında en ayrıntılı 1/25.000 seviyesinde ölçeklendirme yapıldığını, bunun imarlaşma için tek başına belirleyici olmayacağını söyledi. Kürçer, imara uygunluk için, yerin 1/5.000 üzere ölçeklerde ayrıntılı olarak incelenmesi gerektiğini kaydetti.