Türkiye-İsrail münasebetlerinde kritik tutanak

FATMA GÜLÇİN KABASAKALLI – Türkiye ile İsrail ortasındaki ilgilerde çok değerli bir yeri olan ve Başbakanlar ortasında 1958 yılındaki bâtın görüşmeler vakit zaman gündeme gelmişti, lakin bu görüşmenin ayrıntılarının ne olduğunu aydınlatan tutanak hiç bulunamamıştı. Türkiye Başbakanı Adnan Menderes ile İsrail Başbakanı David Ben-Gurion ortasındaki o görüşmeye dair İsrail arşivlerinde “çok gizli” olarak işaretlenen tutanak birinci kere ortaya çıktı. Altınbaş Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Davet Erhan, 29 Ağustos 1958 tarihindeki başbakanlar ve dışişleri bakanlarının katıldığı çok bilinmeyen görüşmeye ilişkin tutanağı İsrail arşivlerinde buldu ve birinci kere görüşmenin içeriği ve ayrıntıları ortaya çıktı. Prof. Erhan, bu tutanaktan evvel iki ülke ortasında Roma ve Zürih’te çeşitli görüşmeler yapıldığını, sürecin 1957 Suriye krizinden sonra başladığını belirtirken, bu çok bilinmeyen görüşmeye götüren gelişmeleri Milliyet’e kıymetlendirdi.

Nasır’a karşı yapıldı

İsrail Başbakanı Ben-Gurion’un kitabında görüşmenin kapalılığını anlatırken “o kadar saklıydı ki yemekte servisi bile büyükelçiler yaptı” dediğini belirten Erhan, 1955’ten itibaren bilhassa Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdülnasır’ın Türkiye’yi gaye alan telaffuzları, Nasırizmin yükselişe geçişi, Nasır’ın Türkiye tarafından Sovyetler Birliği’nin uydusu olarak görülmesinin, 1955’ten sonra ise bilhassa Kıbrıs probleminde Nasır’ın Makaryos’la tıpkı çizgide yer alışının Ankara’da rahatsızlık yarattığını söyledi.

1957’de Suriye’deki darbeden sonra Mısır’la Suriye’nin birleşerek sonraki yıl Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin kurulması ile her şeyin değiştiğini anlatan Erhan, “Türkiye ansızın sonlarında, Hatay’da gözü olan komünist ve Nasırist bir tehdit algılamaya başladı. İsrail bu fırsatı kaçırmadı ve 1957 sonundan itibaren devreye ABD’yi soktu” dedi. İsrail’in Türkiye’ye Mısır başkanı ‘Nasır’a karşı birlikte olma’ teklifinde bulunduğuna, Irak’ta darbe olmasıyla gelişmelerin sürat kazandığına dikkat çekti. Prof. Erhan o devri şöyle anlattı:

Triadent fikri

“14 Temmuz 1958’de Irak’ta darbe oldu. Kral Faysal devrildi ve öldürüldü, Bağdat Paktı’nın mimarlarından Nuri Said Paşa da öldürüldü. Türkiye Irak’a askeri müdahalede bulunmak isterken, Amerika Türkiye’yi yatıştırdı. Bu gelişmeyle Bağdat Paktı daha sonra CENTO’ya (Merkezi Antlaşma Teşkilatı) dönüştü. İşte tam o noktada, İsrailliler bu fırsatı kıymetlendirerek, Türklerle meşhur Çevresel Paktı oluşturmak istedi. İsrail Başbakanı Ben-Gurion’un 1956 Süveyş Kanalı krizinden sonra yavaş yavaş oluşturduğu bir niyet bu. Yakın çevreyi, Arapları, dış etraftaki Arap olmayanlarla dengeleme fikrine dayanıyor. İsrail’in İran’la da geçmişe dayanan değerli, sıkı bağlantıları var. Öteki yandan Etiyopya da var… Lakin Türkiye NATO üyesi olduğu için İsrail, en kıymetli bacağı Türkiye olarak görüyor. İsmine da Poseidon’un üç uçlu mızrağının alan Triadent diyorlar. Ortada İsrail olmak üzere, bu üç ülkeyle bir temas kurulacak. O saklı görüşmede zati lisana getirilen konular büsbütün bu.”

MAH-MOSSAD ORTASINDAKİ BİRİNCİ İRTİBAT

“Askeri alan birinci kere zikrediliyor tutanakta. Dikkat edin bir paragrafı atmışlar, orada istihbarat alanından bahsediliyor. MAH (Milli Emniyet Hizmeti, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde çağdaş manada kurulan birinci istihbarat örgütü) ile Mossad ortasında birinci irtibat o vakit kuruluyor. Birinci sefer Mossad, yalnızca Nasır’a karşı değil, tıpkı vakitte MAH da Türkiye’nin içindeki birtakım faaliyetler hakkında Mossad’dan bilgi almaya çalışıyor. Kendisi de bilgi paylaşımına gidiyor. Lakin 1960’ların ortalarından itibaren İsraillilerin Irak’ın kuzeyindeki faaliyetleri sebebiyle Türkiye rahatsız oluyor… Tabi Türkiye (tutanaktaki konulara) evet, tamam yaparız demiş. O bir mutabakat muhtırası. Ama daha sonra çok da umdukları üzere olmuyor. Bir ekip bilimsel, kültürel, istihbarat alanlarında muahedeler var, lakin Türkiye kelam vermiş olmasına karşın büyükelçilik düzeyine çıkartmıyor… Fatin Rüştü Kuvvetli, Kıbrıs konusunda BM’de Arapların takviyesine muhtaçlığımız var kanısıyla, İsrail’le görünürlüğümüzü daha fazla artıramayız diyor. Bunlar tekrar İsrail arşivlerinden takip edilebiliyor ve İsrail de bundan büyük bir hayal kırıklığı yaşıyor… Yani aslında o görüşmede, üzerinde mutabakata varılan mevzularda çok da fazla bir ilerleme gerçekleşmemiş.”