Petrol tertibi geri mi geldi?

Biz onu gidiyor zannediyorduk… Oysa o geliyormuş. Kastettiğim, son 150 yıla damgasını vuran petrol sistemi…

Üç ay evvel varil başına 120 dolar civarında seyreden fiyatların 80’lere düşmesinden rahatsız olan petrol ihraç eden ülkeler örgütü OPEC, geçen hafta üye olmayan petrolcüleri de yanına alarak “agresif” bir adım attı.

Rusya’nın da içinde olduğu OPEC+ aslında bir kartel. Kartel olmanın gücünü kullanarak petrol üretimini günlük 2 milyon varil azaltma kararı aldı. Beklenenin ötesinde sertlikte bir karardı. Karar sonrası Brent petrolün fiyatı 93 doları gördü. Karardan sonra pek çok yorum yapıldı lakin benim en fazla dikkatimi çeken Goldman Sachs’tan ekonomist Jeff Currie’nin OPEC toplantısı sonrası yaptığı “Petrol nizamı geri geldi” açıklamasıydı. Meğer son periyottaki gelişmeler ve iklim konusunda artan farkındalık petrol zamanının sona ereceği beklentisini yaratmıştı. Daha birkaç ay evvel yüzlerce bilim adamının katkısıyla hazırlanan Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) raporunda kömür ve petrol üzere fosil yakıtların insanlığı boğarak yok ettiğine dikkat çekiyordu.

Fiyat belirleme gücü

OPEC’in attığı son adım petrol bağımlısı olan global iktisat için yeni bir ikazdır. Petrol ve gaza olan çok bağımlılık sürdükçe ekonomiler petrol üreticilerinin elinde oyuncak olmaya devam edeceklerdir.

OPEC+ üyelerinin büyük bir çoğunluğu mevcut kotaların altında üretim yapıyorlar. Bu demektir ki, üretim OPEC’in öngördüğünün altında azalacak. Lakin sonuçta üretim azalacak. Fiyatların yüksek kalması tarafında baskı artacak. Halbuki global iktisadın resesyona girmek üzere olduğu bir periyotta bir müddettir ekonomileri zorlayan fiyatların yumuşaması bekleniyordu. Bu yumuşama hem enflasyonun gerilemesi hem de iktisatların sakinlikten tekrar çıkabilmeleri için gerekliydi.

OPEC kararı sonrası fiyatlar tekrar yükseldi. OPEC yetkilileri güç piyasasına istikrar ve inanç getirdiklerini söylüyor. Güç ithal eden ülkeler kızgın. Bilhassa Suudi Arabistan’a reaksiyon büyük. Herkes OPEC’in fiyat belirleme gücünden rahatsız.

Peki sürdürülebilir bir süreç mi bu?

Alınan kararla petrol ithalatçısı ekonomileri enflasyon, büyüme ve ödemeler istikrarı kanallarından sarsacak değerli bir adım daha atılmış oldu. OPEC kararı yeterli niyetli olmaktan uzak; global istikrarları ve ekonomileri zorlayan bir adımdır. Petrol ithal eden ülkeler fiyatların yumuşaması için petrol üretiminin artmasını istiyorlar fakat bunun da tahlil olmadığı ortada. Yani OPEC bu kararı almamış olsaydı da çok fazla bir şey değişmeyebilirdi.

Halen dünyada karar süren güç sisteminin problemli olduğu ve sürdürülebilir olmadığı aşikar. Mevcut sistem kıymetli, muteber değil ve ulaşılması sıkıntı. Yapılması gereken yeni bir sisteme geçilmesi. Yeni sistem hem iklimi hem de ekonomileri destekleyecek bir yapıda olmalı. Hülasa petrol sistemi sona ermeli ve pak güç çağı başlamalı. Bunun için ise global irade, kararlılık ve pek natürel ki finansman gerekiyor.

Kritik bir sıkıntı: Yatırım finansmanı

Net Sıfır İçin Glasgow Finansal İttifakı’nın lideri Mark Carney’e nazaran iklim meselesinin tahlili için, yani global ısınmanın 1.5 derece ile sonlandırılması için 2030 yılına kadar pak güce, fosil yakıtlara yapılandan tam dört kat daha fazla yatırım yapılması gerekiyor. Bu ise pak güce yatırımların mevcut suratının 3’e katlanmasını gerektiriyor.
Bu mevzu tahminen de global iktisadın önünde tahlil ve aksiyon bekleyen bir numaralı sorun ve bir numaralı önceliktir.

Glasgow’daki COP26 sonrası birçok ülke taahhütlerini arttırdılar lakin hala global ısınmayı 1.5 °C ile sonlandırabilmek için gereken indirimler ile mevcut durum ortasında hala önemli bir açık var. Bu açığın giderilmesi için yatırımlar hızlandırılmalı ve yatırımlarım önündeki finansman sorunu çözülmeli.

Orta ve uzun vade

Elektrikli araçlardan güneş panellerine kadar pak güç araç ve ekipmanlarına olan talebin canlanması için gereken sübvansiyonların ve vergisel adımların atılması kısa vadede kamu bütçelerine yük getirmekle birlikte orta ve uzun vadede önemli dönüşleri olan aksiyonlardır. Atık idaresi, yenilenebilir güç, güç verimliliği üzere alanlar yeni finansman gayesi olmalıdır.

Son 5 yılda petrol ve gaz sanayisi yılda ortalama 1.5 trilyon liralık ciro yapılmış. Bu kaynakların pak güce yönlendirilmesi global ekonomiyi petrol üreticilerinin esaretinden kurtaracak tek yoldur. Bu nedenle kritik olan şey mevcut evrede pak güç finansman akışının kesilmemesi.