Kentsel değil zihinsel dönüşüm

PINAR AKTAŞ  – Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin akabinde 11 ilçede yaralar sarılmaya çalışılırken Anadolu’da meydana gelen her sarsıntının akabinde olduğu üzere gözler tekrar İstanbul’a çevrildi. Muhtemel büyük Marmara sarsıntısına ait senaryolar masaya yatırılırken aslında durumun aciliyeti nedeniyle bir panik de yaşanmaya başladı. Milliyet olarak İstanbul’un bir bütün olarak ele alınmasından çok ilçe ilçe incelenmesi gerektiği şuuruyla ilçe belediye liderleriyle bir ortaya gelerek mümkün büyük bir zelzele için hazırlıkları konuştuk, kentsel dönüşüm projelerini yerinde inceledik. 

Her ilçenin kederi ayrı 

Evet, İstanbul’da her ilçenin kederi başka. Bundaki etkenleri; ilçelerin faya yakınlığı, yapı stoğunun taşıyıcı sistem özelliklerinin yetersizliği, taban şartlarının sıvılaşmaya müsait olması olarak sıralayabiliriz. İstanbul Vilayet Afet ve Acil Durum Müdürlüğü’nün hazırladığı İstanbul Vilayet Afet Risk Azaltma Planı’na (İRAP) nazaran; İstanbul’daki bina stoğunun kıymetli bir kısmı, kullanılan ve çağdaş zelzele yönetmelikleri sınıfında bedellendirilen 2007 ve 2018 sarsıntı yönetmeliklerinin tanımladığı şartları sağlamıyor. İstanbul genelinde mevcut 1 milyon 165 bin 526 binadan yaklaşık yüzde 70’i, 2000 yılı ve öncesinde inşa edilmiş. Bina stoğunun yaklaşık yüzde 23’ü, 1980 yılı ve öncesinde inşa edilen binalar. Mümkün büyük bir zelzelede bilhassa Adalar, Avcılar, Bahçelievler, Bakırköy, Beylikdüzü, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Maltepe, Tuzla, Üsküdar, Zeytinburnu ve Sultanbeyli ilçeleri ve yakın mahalleleri ağır olarak etkilenecek. Büyükçekmece ve Beylikdüzü ilçelerinin heyelan bölgesinde bulunmaları sebebiyle çökmeler yaşanabilir. Esenyurt, yüksek ve ağır yapılaşma, artan nüfus ve göçmen yoğunluğu ile sarsıntıdan etkilenme riski yükselen bir ilçe. Bağcılar, Bahçelievler, Esenler, Gaziosmanpaşa, Kadıköy, Kağıthane, Kartal, Küçükçekmece, Maltepe, Pendik, Ümraniye ve Üsküdar ilçeleri, kalabalık ve ağır nüfuslu ilçeler olmaları ve kapanması mümkün yollar nedeniyle müdahale sürecinde öteki ilçelere nazaran fazlaca zorluk yaşanabilecek ilçeler olarak bedellendiriliyor. 

Ortak sorun direnç 

İlçe belediye liderlerinin olağan ki zelzeleye ait yapılmış, devam eden ve hayata geçirilecek çalışmaları var. Her biri de kendi ilçesine ait dezavantaj ve avantajları anlatıyor. Lakin tüm belediye liderlerinin birleştiği ortak bir nokta var. Kentsel dönüşüm çalışmaları sırasında vatandaşları ikna süreci. Bu o denli bir süreç ki, bir belediye liderinin misyon müddeti boyunca ikna edilemeyen beşerler var. Riskli yapıların yıktırılmasından sonra yapılacak süreçler konusunda maliklerin payları oranında en az üçte iki çoğunluk ile karar alınması gerekiyor. Kanunda geçen üçte iki çoğunluk, malik sayısının üçte ikisi değil, sahip olunan paylar oranında maliklerin üçte iki çoğunluğu. Hal bu türlü olunca itiraz edenler, dava yoluna gidenler, yıllar uzunluğu süren mahkeme süreçleri dönüşümün önünü tıkıyor. Gezdiğimiz ilçelerdeki belediyelerin kentsel dönüşüm ünitelerinin başındaki vazifeliler, kendilerine beddua seansı yapan yaşlı teyzelerden, belediye binasındaki odalarından çıkan muskalardan, 0,50 metrekare için birbirine giren aile üyelerinden kelam ediyor. Yani bu iş çok zor! Haliyle belediye liderleri beş yılda tamamlayabildikleri kentsel dönüşüm projelerini, ki nadiren görülen bir durum, muvaffakiyet sayıyorlar.

Ada modeli

Bitişik nizam yerleşimler konusunda belediye liderlerinin gönlünden geçen ise ada bazlı model. Zira “kentsel dönüşüm” olabilmesi için riskli binaların yıkılıp tekrar yapılması yanında, yerleşim yerlerinin kongre ve kültür merkezleri, park ve cümbüş alanları üzere çağdaş gereksinimlerinin karşılanmasını da içeriyor. Bu da lakin ada bazlı modelle sağlanabiliyor. Lakin eski yerleşim yerlerinde bir binanın bile vakit zaman kendi içinde güç anlaştığını anlatan birtakım belediye liderleri, sarsıntıya sağlam olmayan binanın yıkılarak, bulunduğu yerin mevcut imarında değişiklik yapılmadan, bunun yerine zelzeleye güçlü bir bina inşa edilmesine de razı olduklarını anlatıyor.

Herkes zelzele eğitimi almalı

Belediye liderlerinin buluştuğu ortak bir nokta daha var. O da zelzele konusunda Türkiye’de kentsel dönüşümden evvel zihinsel bir dönüşümün sağlanması. İlkokuldan itibaren herkesin sarsıntı eğitimi alması, sarsıntının bir tabiat olayı olduğu ve önlenebilir sonuçları olduğu gerçeğiyle, uygun bir mühendislikle ve gereçten çalmayarak sağlam binalar yapmak, bu binaları araç muayenesi üzere aşikâr aralıklarla denetlemek…

Siyaset üstü olsun

Belediye liderlerinin ortak temennisi ise hangi siyasi partiden olursa olsun, zelzele konuşulduğu vakit siyasetin devre dışı kalması. Fakat her konuştuğumuz belediye lideri, “Bu iş siyaset üstü olsun” dedikten sonra rakip siyasi parti hakkında olumsuz görüşlerini sıralıyor. Hal bu türlü olunca soruyoruz: Bu iş nasıl olacak?

Milliyet sordu, onlar yanıtladı

Milliyet gazetesi Haber Araştırma Müdürü Pınar Aktaş, mahallî idareler muharriri Eren Aka ve Haber Araştırma muhabirleri Gökhan Karakaş, Mert İnan, Çiğdem Yılmaz, Elif Altın ve Gülden Çoktan, kentsel dönüşüm ve sarsıntıya hazırlık çalışmalarını sordu, belediye liderleri anlattı. 1999 zelzelesinde İstanbul’da en çok hasar alan Avcılar, yarın Milliyet’te…