Eski Türkler yılbaşını neden baharda kutladı? Yanlış bilinen ‘çam ağacı’ ayrıntısı

2000’li yılların başında bir küme araştırmacı tarafından Hristiyan inancına mensup toplumların kutsal kabul ettiği 25 Aralık tarihine denk gelen Noel gününün aslında Türklerden gelen bir bayram olduğu ortaya atılmıştı. Noel’in her yıl 21 Aralık’ta Türkler ortasında kutlanan Nardugan Bayramı’ndan geldiğini savunan bu görüşe nazaran Noel Baba da tekrar Türk kültüründen türemişti, hatta Santa Claus’un gerçek ismi Ayaz Ata’ydı. Noel’in Türklerden geldiği argümanı sonucunda ortaya çıkan kavram karmaşası vakit içerisinde pek çok bireyde baş karışıklığı yarattı. Peki yılbaşı kutlamaları sahiden eski Türklerden gelen bir gelenek olabilir mi? Türklerin bayramı yılbaşı mı yoksa Nevruz mu? Noel Baba’nın gerçek ismi Ayaz Cet mı?

İDDİALARIN HANGİSİ GERÇEK?

Birçok kişinin başında karışıklık yaratsa da aslında Noel ve yılbaşı birbirinden farklı kavramlar. Dünyanın pek çok yerinde Hristiyan inancına sahip toplumlar her yıl 24 Aralık’ı 25 Aralık’a bağlayan gece Hz. İsa’nın doğumunu büyük bir memnunlukla kutluyor. Yeni yıla yalnızca 5 gün kala kutlanan bu güne Noel ismi veriliyor. 31 Aralık gecesinde ise eski yılı geride bırakmanın ve yeni yılı kucaklamanın coşkusu yaşanıyor.

Noel’in eski Türk topluluklarıyla bağdaştıran birinci sav 2007 yılında ortaya atıldığında pek çok kişi şaşkınlık yaşamıştı. Bu argümanlar sonucunda akademisyenler adeta ikiye bölünmüştü. Bazıları Noel’in Türkler ortasında kutlanan Nardugan Bayramı’ndan geldiğini sav ederken, bazıları de bu iddiayı doğrulayacak bir kaynak bulunamayacağı savunulmuş, tezlerin temelsiz olduğu tarafında açıklamalar yapılmıştı. Ayrıyeten birçok kişi eski Türklerin Noel ya da 31 Aralık tarihinde yılbaşı kutlamadığını da öne sürmüştü. Peki bu tezlerin hangileri gerçek, hangileri değil? Uluslararası Şamanizm Araştırmaları Merkezi Müdürü Dr. Timur B. Davletov’la Türklerin Noel ve yılbaşı ile irtibatını mercek altına aldık.

YILBAŞI KIŞIN MI KUTLANIYORDU YOKSA BAHARDA MI?

Dr. Timur Davletov’a nazaran eski Türk yazıtlarında direkt ‘yılbaşı’ kavramına dair bir delil yok. Türkolog Louis Bazin’in görüşüne atıfta bulunan Davletov, eski Türklerde yılbaşı üzere yılın dönümünü işaret eden bir günün kış aylarında değil de bahar aylarında kutlandığının altını çizdi. Davletov, otların yeşerdiği, havanın ısındığı Sibirya’da bahar aylarının yeni yılın başlangıcı olarak kabul edildiğini, Eski Türkler için lakin bu türlü bir periyodun yılbaşı olarak kutlanabileceğini söyledi.

Louise Bazin’e nazaran eski Türkler yeni yılın başlangıcını Çin Takvimi’nin kabulünden evvel bahar mevsiminde kutluyordu lakin bu takvimin kabulü ile yeni yılın kutlanması bir ay öne kayarak kış mevsimine geçmişti. Fakat halk, cetlerinin geleneklerini sürdürdü ve yeni yıl her vakit bahara denk gelen mart ayında kutlanmaya devam edildi. Bazin’e nazaran bu devir senede bir sefer olan ve semantik olarak da ‘yılda bir kez’ manasına gelen ‘Yıl Başı’ (Hakas Türkçesinde: Çıl Pazı) kavramı ile açıklanabilir. Türklerin yeni yılının mart ayında olması ve kutlamaların o günlerde yapılması ise Nevruz Bayramı’na benzetilebilir. Lakin Davletov bunu şu biçimde açıkladı:

TÜRKLERİN NOEL BABASI AYAZ CET OLABİLİR Mİ?

Noel Bayramı ve yılbaşı kutlamalarının Türklerden geldiğini argüman eden görüşe nazaran ise Noel Baba diye bilinen karakter de aslında yeniden eski Türklerden geliyor. İddiaya nazaran Hristiyanlık’a Noel Baba olarak geçen bu figürün gerçek ismi Ayaz Cet. Karlı kış günlerinde kızağı ve geyikleriyle halkın kahramanı haline gelen Ayaz Cet bu görüşe nazaran büsbütün Türklere ilişkin bir figür.

Davletov ise Türkler ortasında 21 Aralık’ta kutlanan Nardugan’da geçen Ayaz Cet figürünün asıl isminin Çıs Xaan olduğunu ve bu figürün söylenildiğinin tersine Orta Asyalı değil, Sibiryalı olduğunu söyledi.

‘ASLA ORTA ASYA’YA GİTMEDİ’

Çıs Xaan karakterinin Saha Yakut Türkleri’ne ilişkin Şaman mitolojisinde soğukları getiren bir iye olduğunun altını çizen Dr. Timur Davletov, Eski Sovyet coğrafyasında Sibirya’nın kuzeyinde bulunan Saha Yakut Türklerinin yaşadığı topraklarda 1990’lı yıllarda yaratılan bu Çıs Xaan iyesinin kıssalarda asla Orta Asya’ya gitmediğini belirtti. Eldeki bilgilere nazaran Ayaz Cet, Rusların Soğuk Dede’si ve Kar Kızı ile birlikte Soçi ve Moskova’ya yeni yıl kutlamaları için gitmişti.

Bu kahramanın Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan ve ayrıyeten Türkiye ya da Azerbaycan’da hiçbir resmi kaydının olmadığını belirten Davletov, kimi yerde ‘Ayaz Baba’, ‘Soğuk Dede’ üzere tanınan Ayaz Ata’nın bilhassa komünizm yıllarında Rusya’dan Türk toplumlarına geçmiş Noel Baba ile rastgele bir alakası yokmuş üzere anıldığını da ekledi. Dr. Timur Davletov açıklamalarına şu biçimde devam etti:

‘TÜRKLER ÇAM AĞACI SÜSLEMİYORDU’

Noel’in Türklerden geldiği savına misal bir diğer görüş de Eski Türklerin çam ağacı süslediği istikametinde. Hatta çam ağacı süsleme geleneğini Şaman inancına sahip toplumlardan geldiğine dair bir sav da var. Peki Türkler yılbaşı kutlamalarında hakikaten çam ağacı süslüyor muydu?

Davletov’a nazaran Türkler hiçbir vakit çam ağacı süslemediler. Eski Türkler için birçok şey üzere ağaçların da çok kutsal sayıldığını belirten Davletov, ağaçları süslemek yerine ağaçlara çaput bağlama geleneğine değindi. Hakasça’da ‘Çalama’ olarak anılan bu gelenekte gaye ağaçlara dileklerinin kabul olması için kurban vermekti. Ağaçların yanına gidilerek onlara renkli çaputlar bağlanırdı. Bu biçimde yerine getirilen kansız kurbanda beşerler ağaca dilekte bulunurdu. Davletov insanların ağaçlara çaput bağlamak onları süslemek için yılbaşı üzere özel günlere gerek olmadığını ve yılbaşında süslenen çam ağacı geleneğinin eski Türklerden gelen bir adet olmadığını da iletti.

NOEL BAYRAMI TÜRKLERİN Mİ?

Peki Noel Bayramı sahiden Türklerin bayramı olabilir mi? Noel’in kökeni Türklerin Nardugan Bayramı’na mı dayanıyor? 2000’li yılların başında gündeme gelen bu tezin büsbütün temelsiz olduğunu söyleyen Davletov, şöyle konuştu:

Eskiden İdil Ural Devleti’nin Volga bölgesinde Nardugan Bayramı’nın kutlandığını ve bu bayramın kutlama periyodunun Hristiyan Rusların Noel kutlama periyodu ile örtüştüğünü söyleyen Davletov, o topraklarda bile bu bayramın günümüzden uzun yıllar evvel unutulduğunu söyledi. Davletov, şu andaki bilgiler ışığında Noel’in Türk bayramı diye ilan edilmesinin hakikat bir fikir olmadığının bilhassa altını çizdi.

YILBAŞINDA NEDEN HEYECAN DUYUYORUZ?

Özellikle son yıllarda ülkemizde yeni yıl kutlamalarının daha da büyük bir coşkuyla yapıldığını görüyoruz. Yılbaşı kutlamalarına ilişkin birçok sembolün yaygınlaştığına ve şahısların yeni yıl telaşı yaşadığına şahit oluyoruz. Peki yılbaşı geleneği günümüzde resmi olarak Türkler’de olmasa da yılbaşı ve ona ilişkin figürleri seviyor olmamızın genlerimizden bize aktarıldığını söyleyebilir miyiz?

Dr. Timur Davletov’a nazaran bu türlü bir kutlamanın genlerimizden bize aktarılmış olması imkânsız. Çünkü eski Türklerin kış günlerinde kutladığı rastgele bir bayram yok. Türkler aydınlığın ve baharın bayramını kutlarlar lakin Noel ve Yılbaşı gecesi karanlık ve soğuk günlerin olduğu bir dönemdir, bu sebeple bu türlü bir kutlama yapmak ve bunun eski Türklerden geldiğini söylemek mantıksız kabul ediliyor.