‘Devrimin kılıç ve kalkanı’ydı, ismi 6 kere değişti! Bugüne kadar birçok casus yetiştirdi

Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD) eksenli kurulan iki kutuplu dünya tertibi SSCB’nin 1991 yılında dağılmasıyla birlikte sona ermiş ve ortaya ABD eksenli tek kutuplu dünya nizamı ortaya çıkmıştı. Günümüzde Sovyetler ya da Soğuk Savaş denildiğinde akla gelen birçok ayrıntı ortasında elbette en dikkat çekeni ise hiç kuşkusuz ‘Komitet Gosudarstvennoy Bezopasnosti’ ya da herkesin bildiği kısaltmasıyla KGB. Sovyetler Birliği’nin istihbarat ve bilinmeyen servisi olan KGB, Soğuk Savaş’ın sonuna dek dünyanın birçok noktasında faaliyet gösterdi. Kimi vakit başarılı kimi vakit da başarısız olan yüzlerce KGB operasyonu günümüzde dahi birçok kitaba ya da dizi ve sinema senaryosuna husus olmayı başardı. Günümüzde birçok kişi KGB’nin Sovyetler’in dağılmasından sonra yok olduğunu düşünse de aslında gerçek biraz daha farklı.

‘DEVRİMİN KALBİ’ OLDU

KGB’nin kökenleri Bolşevik İhtilali olarak da bilinen Ekim İhtilali’nden çabucak sonra kurulan, Polonya doğumlu ve ‘Demir Felix’ lakaplı Felix Edmundovich Dzerzhinsky’nin liderlik ettiği ÇEKA’ya (Rusça kısaltmasıyla ÇK) dayanıyor. İhtilalin çabucak akabinde eski nizamın kalıntılarını yok etmeyi ve yeni tertibin güvenliğini tesis etmeyi amaçlayan Bolşevikler, daima tetikte olacak ve yeni tertibi en büyük koruyucularından biri olacak bir güvenlik teşkilatına gereksinim duydu. Bu muhtaçlık kısa mühlet içinde Sovyetler’in birinci istihbarat ve güvenlik teşkilatı ÇEKA’nın kurulmasıyla müddette son bularak KGB’ye giden yolun birinci adımlarının atılmasıyla sonuçlandı.

Vladimir Lenin ve çabucak sonrasında Felix Dzerzhinsky tarafından yayınlanan bir kararnameyle kurulan ÇEKA’nın ’emperyalizm casusları’nı ortadan kaldırmak için kullandığı en tesirli usul baskı oldu. Çalışanlarına ‘çekist’ denilen teşkilatın başına ise Sovyetler Birliği’nin kurucusu Vladimir Lenin’e çok yakın bir isim olan ‘Demir Felix’ lakaplı Felix Dzerzhinsky geçti. ‘Devrimin kılıç ve kalkanı’ olarak tanımlanan ÇEKA’nın başındaki ‘Demir Felix’e ise ‘devrimin kalbi’ deniliyordu. Dzerzhinsky, Lenin hayatını kaybettiğinde onun tabutunu taşıyacak kadar ona yakın isimlerden biriydi. Çarlık periyodunda sık sık mahpusa atılan ve Bolşevik İhtilali’nin ‘sadık’ isimlerinden biri olan ‘Demir Felix’, çekistleri ‘cana yakın, itidalli ve suça karışmamış’ olarak tanımladı. Daha sonra KGB’nin de simgesi haline gelen kılıç ve kalkan da şahsen ‘Demir Felix’ tarafından tasarlandı.

TAM 6 FARKLI İSİMLE ANILDI

KGB’nin en büyük sembollerinden birisi olan ve teşkilatın karargahı olarak kullanılan Lubyanka Binası, KGB’den evvel bir sigorta şirketinin genel merkezi olarak kullanıldı. Devrimin akabinde el konulan bina, Sovyet istihbaratının genel merkezi oldu. Sovyetler Birliği dağılana kadar Lubyanka’nın önünde devasa bir ‘Demir Felix’ heykeli bulunuyordu. Heykel, SSCB’nin artık dağılma basamağına girdiği sırada Moskova sokaklarında gerçekleştirilen büyük protesto şovları sırasında aksiyoncular tarafından devrildi.

‘DURGUN ŞİZOFRENİ’ DÖNEMİ

Nikita Kruşçev’in liderlik koltuğuna oturması ve Stalin periyoduna ilişkin uygulamaları eleştirmesinin akabinde ‘reform’ olarak tanımlanacak düzenlemeler yapıldı. Yapılan düzenlemeler kapsamında KGB de birtakım siyasetlerini kısmen sonlandırdı. KGB, muhalif isimlere yaptığı baskıyı kısmen sonlandırdı ve yurt dışında yapılan suikastler kıymetli ölçüde azaltıldı.

Yeni periyotla birlikte KGB, daha az ‘can yakan’ bir sistem uygulamaya başlamıştı. Yolu bir formda Lubyanka’nın alt katlarında bulunan hücrelere düşenlere ‘durgun şizofreni‘ tanısı konulmaya başlandı. Sovyet rejimine muhalif olan isimlerin aslında akıl sıhhatlerinin yerinde olmadığına yönelik çeşitli propaganda çalışmaları başlatıldı. Kendilerine ‘durgun şizofreni’ tanısı konan binlerce kişi, tüm haklarından mahrum bırakılarak Psikhushka isimli bir psikiyatri hastanesine götürüldü. Bu uygulama, daha sonra Sovyetler Birliği’ne liderlik edecek olan KGB Lideri Yuri Andropov tarafından 1969 yılında resmileştirildi.

DEVLETİ KGB YÖNETİYOR

Takvimler 12 Kasım 1982’yi gösterdiğinde Sovyetler Birliği artık koşar adımlarla dağılma sürecine girdi. Dünya Moskova’da yaşanan değişimleri ve dağılma sürecinin mümkün tesirlerini konuşmaya başladı. Leonid Brejnev’in vefatının akabinde KGB lideri Yuri Andropov liderlik koltuğuna oturmuş ve birinci sefer KGB’yi yöneten bir isim Sovyetler Birliği’nin başkanı olmuştu. Onun liderlik ettiği KGB, Batı’ya karşı en saldırgan olduğu periyodu yaşadı.

GİRİŞİM BAŞARISIZLIKLA SONUÇLANDI

Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri koltuğuna Andropov’dan sonra 13 aylığına Konstantin Çernenko oturdu, daha sonra ise ülkenin son önderi Mihail Gorbaçov başa geçti. Ülkenin en karmaşık devrinde başkan olan Mihail Gorbaçov’un arka arda attığı ıslahat adımları yaşlı birliğin bünyesine ağır geldi, Moskova başta olmak üzere birçok büyük kentten protesto haberleri gelmeye başladı. 1991 yılına gelindiğinde artık Sovyetler Birliği’nin dağılması an problemiydi. Birliğin tabutuna son çivilerden birini çakanlar ortasında yeniden KGB kökenli bir isim bulunuyordu.

Gorbaçov’un attığı ıslahat adımlarının gerçek olmadığını düşünen KGB önderi Vladimir Kryuçkov, 1991 yılında SSCB liderine darbe yapmaya karar verdi. Kryuçkov ve destekçileri, Gorbaçov’u idareden uzaklaştırmayı başarmış olsa da Sovyetler Birliği dönüşüm adımları ile birlikte artık geri dönülemez bir noktaya gelmişti. Halkın sokaklara dökülüp darbecilere karşı direnmesi sonucunda KGB darbesi başarısız oldu.

KGB’nin faaliyetleri 6 Aralık 1991’de sonlandırıldı ve teşkilat iki farklı kuruluşa evrildi. Bu değişiklik sonrasında Rusya Federal Güvenlik Teşkilatı (FSB) ve Dış İstihbarat Servisi (SVR) doğdu. 25 Aralık 1991 tarihinde Sovyetler Birliği Devlet Lideri Mihail Gorbaçov’un istifa etmesinin akabinde 26 Aralık 1991’de Sovyetler Birliği resmen dağıldı. KGB ise günümüzde hâlâ konuşulmaya devam ediyor.