AYM’den ihtilal üzere karar: Bayanın soyadı var!

ÇİĞDEM YILMAZ- HANDE ATILGAN – Kadınların sırf bekarlık soyadını kullanmasına ait 2011’deki başvuruyu reddeden Anayasa Mahkemesi (AYM), İstanbul 8’inci Aile Mahkemesi’nin başvurusu üzerine bu defa bayanın evlilikten sonra, hiçbir külfete katlanmadan yalnızca bekârlık soyadını kullanabilmesi için yasal düzenleme yolunu açtı. 12 yıl evvel 8’e karşı 9 oya takılan karar, bu defa 6’ya karşı 9 oyla alındı. AYM kararın TBMM’ye gerekli yasal düzenlemeleri yapacak süreyi tanımak gayesiyle 9 ay sonra yürürlüğe girmesini uygun gördü. Kararı Milliyet’e pahalandıran hukukçular, kararın zihniyet dönüşümünün yolunu açacağını söyledi.

İLK EŞİK 2014’TE AŞILDI

Erkeklerin doğum soyadlarını ömürlerinin sonuna kadar kullanabilmesine rağmen, bayanlara evlilikle zarurî tutulan soyadı ve kütük değişimine ait itirazlar, yıllarca derece mahkemelerince yürürlükteki Uygar Kanun’a dayanılarak reddedilmişti. AYM’nin 2014’te yürürlüğe giren emsal bir kararı öne çıkmıştı. Bayanların evlilikte bekarlık soyadını kullanmasına pürüz olan 187. unsurun iptali, mahallî bir mahkeme aracılığıyla AYM Birinci Bölümü’nün gündemine gelmişti. Heyet, bayanların talebini reddeden lokal mahkemelerin, hususa ait bağlayılıcığı olan milletlerarası mahkemelerin kararlarının yeterinci dikkate almaması sebebiyle ‘manevi varlığın korunması ve geliştirilmesi hakkının ihlal edildiğine’ hükmetmişti. 2015’te ise Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nca alınan kararla, evli bayanların aile mahkemelerine başvurarak, doğum soyadını kullanabilmesinin önü açılmıştı.

EŞLER ORTASINDA EŞİTLİK

Yerel mahkemenin “erkeğin doğumla kazandığı soyadını ömrü boyunca kullanması mümkünken, birebir hakkın bayana tanınmamasının eşitlik unsuru ile bağdaşmadığı” gerekçesiyle yaptığı başvuruyu kıymetlendiren AYM, “Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; lakin evlendirme memuruna yahut daha sonra nüfus yönetimine yapacağı yazılı müracaatla kocasının soyadı önünde evvelki soyadını da kullanabilir. Daha evvel iki soyadı kullanan bayan, bu haktan yalnızca bir soyadı için yararlanabilir” kararını iptal etti.

Resmi Gazete’de dün yayımlanan kararda, AİHM Protokollerine işaret edilerek, bayan ve erkeğin eşit haklara sahip olduğu, ailenin de “eşler ortasında eşitliğe dayandığı” ve bu uygulamayla “eşler ortasında cinsiyet temelinde farklı muamelenin yapıldığı” kaydedildi. Kararda, bayanın evlendikten sonra kocasının soyadını almasının ailenin ortak bir soyadına sahip olmasını mümkün kılan tek seçenek olmadığı vurgulandı. Kararda, “Kadın ve erkek ortasında öngörülen farklı muamelenin objektif ve makul bir temele dayanmaması sebebiyle eşitlik unsurunu ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır” denildi.

Karara muhalefet eden AYM üyesi Muammer Topal ise münasebetlerini açıklarken “Kadın-erkek eşitliği çağdaş hurafelerden birisidir” sözünü kullandı.

‘KADINLAR KENDİ KİMLİKLERİYLE ORTAYA ÇIKABİLECEK’ 

Bekârlık soyadını evlilikten sonra da kullanabilmek için açtığı davayı kazanan Diyarbakır Dayanışmanın Bayan Hali Derneği’nden avukat Aslı Pasinli de “AYM vermiş olduğu kararla aslında Türkiye’deki bayanların ismini koydu” dedi. “Soyadım kimliğimdir, evlenince kaybolmamalı” diyerek dava açan Pasinli, şu değerlendirmeyi yaptı: “Günümüzde bayanların istihdamda, meslekte, siyasette, parlamentoda hayatın birçok alanında kendisini var ederken erkelerin soy ismi üzerinde kendini şekillendirmesinde bir itiraz vardı. Bu nedenle kararın bütün bayanlar ismine çok değerli olduğunu söyleyebilirim. Bayanların farklı alanlarda kendi kimlikleri ile ortaya çıkabilmesi ismine da epey sevindirici. Keşke bu kadar geç olmasaydı ve bizler de dava açmak durumunda kalmasaydık. Haklar biraz da çaba alınıyor. Bu yolda çaba eden, dava açan, kelamını ortaya koyan her bayanın yarattığı bir topyekün sonuç olarak kıymetlendirmek lazım. Bütün bayanların çıkarı olarak düşünüyorum” sözlerini kullandı.

‘NÜFUS KÜTÜĞÜ DE BİRLİKTE DEĞİŞTİRİLMELİ’

İstanbul Bayan Kuruluşları Birliği Koordinatörü avukat Nazan Moroğlu: “Kadının soyadı kuralı, erkek hükümran zihniyetin kapılarını açan anahtardı. İptal kararı yalnızca bayanın kimlik sıkıntıya tahlil getirmekle kalmayacak, toplumsal cinsiyet eşitliğini için zihniyet dönüşümün de yolunu açacak. Kararın yürürlüğe gireceği 9 aydı Türk Uygar Kanunu’nun 187 unsuru ile irtibatlı bütün unsurlarda değişikliğe muhtaçlık var. Çocuğun soyadı ve boşanma sonrası soyadı hususlarında değişiklik yapılacak. Bu eşitlik paketi bir bütün olarak ele alınmalı. Nüfus kütüğü dahil hepsi birlikte değişmeli.”

‘YILLARCA SÜREN ÇABA SONUCU ALINMIŞ BİR KARAR’

Avukat Şükran Eroğlu, “Yıllardır bu bahis hakkında bir gayret veriliyordu. Bu karar bayan uğraşının sonucu alınmış ve çok yanlışsız bir karar. Zira, bayan evlendikten sonra kendi kimliğini kaybederek farklı bir kimliğe geçmek durumunda kalıyordu. Fakat artık ise isterse geçer, istemezse geçmez. Bu büsbütün bayanın iradesine kalmış bir durum.”

‘ÇOCUK ANNENİN Mİ BABANIN MI SOYADINI ALACAK?’

İstanbul Barosu Bayan Hakları Merkezi Birsen Baş Topaloğlu:
“Tek başına kendi soyadını kullanmak isteyen bayan dava açmak zorundaydı. Bu mecburilik hem maddi hem de manevi bir külliyat getiren bir durumdu. AYM kararı bunu sonlandıracak. Aslında geç alınmış bir karar. Zira, maddelerimizde her ne kadar anayasada eşitlik prensibi yer alsa da maddemizde cinsiyet temelli eşitsizlik içeren kararlar mevcut. Bayanın soy ismi tek başına kullanamaması kişilik hakkı ihlali. Dolasıyla bu alınan bu karar olumlu. Karar maddedeki öbür hususları de etkileyecek. Çocuğun soy ismi ne olacak? Olağanda çocuk ailenin soy ismini alır. Burada çocuk annenin mi yoksa babanınkini mi alacak? Bunun da düzenlenmesi gerekiyor.”