‘Arkeoloji çocuklar için büyük bir güç’

Ayşe Özdemir / Gülay Sert: Bilgisayarda Homo habilisin parmağı var

Sizi çocuklar için arkeoloji kitapları yazmaya yönelten motivasyon nedir?

İstanbul Üniversitesi Prehistorya Ana Bilim Dalı’ndan mezunum. Birebir kısımda arkeoloji konusunda yüksek lisans yaptım. Temel eğitim öğrencileri için arkeoloji programı hazırlayıp uyguladım. 30 yıldır etkinlikler, atölyeler, seyahatler düzenleyerek, arkeoloji kulüpleri kurarak, kitaplar yazarak her yaş kümesine kültürel mirasa karşı farkındalık kazandırmaya çalışıyorum. Arkeoloji herkes için kıymetli. İnsanın biyolojik evrimine ait en eski kalıntılar 7 milyon, kültürel evrimine ait olanlarsa 2.5 milyon yıl öncesinden başlar. Arkeoloji, bu iki evrimle ilgili kalıntıları inceler. Bu kalıntılarda insanların, 30 – 40 bin yıl öncesine kadar benzeri kültürlerle bir ana çizgide ilerledikleri; dünyanın her yerine ulaşabilince ortak çizgiden koparak kendi yollarına yöneldikleri görülür. Tüm insanlık milyonlarca yıllık ortak kültürel mirasa sahip. Arkeolojinin sunduğu bilgilerin erken yaşlardan itibaren verilmesiyle bireyler tüm insanlara ve farklılıklara saygılı olmayı öğrenebilir, yapay ayrılıklar yüzünden süren savaşlar azalabilir, hatta ortadan kalkabilir. 

Uzay çağında arkeoloji çocuklara nasıl katkıda bulunabilir?

Uzay çağını cetlerimize borçluyuz. Bugün bilgisayarda bilgilerin bize ulaşmasını sağlayan tuşların gerisinde, 2.5 milyon yıl evvel taşı yontarak alet yapmaya başlayan Homo habilisin parmağı var. İnsanoğlu teknolojiye karşın nüfus artışı ve etraf problemleri yüzünden varlığını sürdürme tehlikesiyle karşı karşıya. Arkeoloji sayesinde binlerce yıl öncesinden başlayarak etraf değişimleri izlenebilir. Arkeolojinin sunduğu bilgiler, çocuklara verilerek sıkıntıların tahlilinde bilgili olmaları sağlanabilir. Türkiye’de kültürel mirasla ilgili hususlara 5. sınıf toplumsal bilgiler dersinde bir ünitede yer verilmekte. Lakin gerçek manada çocuk müzesi yok. Öğrencilerin birden fazla müzeleri ziyaret edememekte. Edebilenler de rehberlik hizmeti olmadığı için bilinçsiz dolaşmakta. Eğitimde ülkenin uzak geçmişine ilişkin bilgilere gereğince yer verilmemekte. Bu ihmal nedeniyle halkın birçok, sahip olduğu bedellerden bihaber. Çocuklar ilkokul 4. sınıftan lise sona kadar insanlık tarihi hakkında bilgilendirilmeli. Öğretmen ve öğrenciler için rehber kitapçıklar hazırlanmalı; çocukların müzeleri, ören yerlerini ziyaret etmeleri sağlanmalı, kültürel miras alanında proje hazırlanmalı. 

Ailelere ve öğretmenlere teklifleriniz neler? 

Türkiye topraklarının tarihi, 1 milyon 200 bin yıl öncesinden başlar. Taş aletler bu topraklarda yontulmuş, tapınaklar ve saraylar bu topraklarda yükselmiş. Kültürel mirası korumak insanlığa karşı sorumluluktur. Öncelikle devletin kültürel mirasın korunması sorumluluğu var. Özel kuruluşlar da arkeolojik araştırmalara dayanak vererek, arkeologlar ise tanınan yayınlarla bilgi paylaşımında bulunarak katkı sağlayabilir. Ebeveyn ve öğretmenler de müze ve ören yeri ziyaretleri yaparlarsa, rehber kitapları izlerlerse, bilgileri çocuklara aktarırlarsa bu sorun kökünden hallolabilir. Geçmişi bilmezsek köksüz oluruz.

Zeynep Yıldız: Salgından korunmayı geçmişten öğrenebiliriz

Çocuklar için arkeoloji neden kıymetli? 

Bir bütünün kesimiyiz; geçmiş, bugün ve gelecek. Yaşananları ve yaşanacakları anlayabilmek, toplumu ve kendimizi tanımak için en hoş yollardan biri, geçmişi öğrenmektir. Çocuklar bu bütünlüğü anladıklarında, pek çok sorunun kökenini bilerek ve tahlilsiz olmadığını anlayarak çok daha hoş yarınlar kurabilirler. Bu bilgi, geleceklerini ellerine almalarını sağlayan büyük bir güç. Daima yakınılan ‘ilgisiz gençlik’ etiketinden gençler değil, onlara bütünselliği sunamayan eğitim sistemleri sorumlu. Bu bahiste atılacak her adım anında tesirini gösterir. Zorlukların üstünden gelecek gücü köklerimizden alırız. Türkiye en büyük tarihi zenginliklere sahip ender ülkelerden. Göbeklitepe’yle, yazılmış tarihi bile değiştirecek güce sahip bir mirastır Anadolu’nun toprakları. Çocuklarımızın, bu zenginliği bilmelerinin yaratacağı güç, onları yarınlara hazırlayan gerçek mirastır. Kırık bir seramikteki renkler, bir yazıttan bugüne gelen bir öykü, bir sütun, suları 2 bin yıl evvel aktığı üzere akmaya başlayan Antoninler Çeşmesi, hepsi kesimimiz. 

Arkeoloji toprağın altından çıkan bir taştan ötesi mi? 

Sadece yerin altı değil, yerin üstü de çok şey anlatır bize. Taşlar da üzerlerindeki her türlü işaretle kimliğini aşikâr eder. Üzerinde kalkan motifi olan bir taş bir savaşçı anısına yapılmış olabilir, kullanılan mermerin yapısı ve rengi Afyon’dan mı, Ege’den mi geldiğini belirli eder. Fosilleşmiş kesimler ise hangi ekinlerin yetiştirildiğini anlatır bize. Takılar, oyuncaklar, cam şişelerdeki parfüm ve merhemler, taraklar, kaşıklar, bıçaklar, dokuma modülleri da o devirde yaşayan insanlardan izler taşır. Tarihi yerlerdeki her şeyin orayı anlamak için birer ipucu olduğunu öğrenen çocuklar, çevreyi daha farklı incelemeye başlar. 

İlk ve orta öğretimde arkeoloji dersi verilmeli mi? 

Okullarda temel bilgiler verdiğimizde, çocuklar Side’de, Sultanahmet’te, Kapadokya’da gördüklerini daha uygun anlayıp irtibat kurar. Böylece Anadolu mirasımız onların ellerinde daha aydınlanacak ve korunarak gelecek jenerasyonlara ulaşacak. O kadar varlıklı bir coğrafyada yaşıyoruz ki çabucak her kentimizde tarihe tanıklık edecek yerlerle iç içeyiz. Tarihi yerleri çocuklarımızla gezersek, çocuklar bu dünyanın içine girecekler. Bu dünya onlara geçmişin, bugünün ve yarının kapılarını aralayacak. Kadim vakitlerden bu yana yerin altıyla üstüyle bir bütün olduğunu anlamamız, tehlikeleri daha yeterli yönetmemizi sağlar. Bu sayede iklim krizini engelleyebilir, salgınlardan korunma tekniklerini öğreniriz. İnsanların memnun olabilmesinin yegâne yolu bu bütünlüğü anlamak ve korumaktır. Uzayı anlamadaki en büyük referans noktamız da dünya. Fosiller o devir hangi mineraller ve gazlar olduğunu söyleyebiliyor. Böylece öbür gezegenlerin hangi evrelerde olduğunu anlayabiliyoruz. 

Büyüleyici bir etki 

“Gizli Geçit Termessos” kitabında neyi amaçladınız?

Antalya’da yaşarken ailece ören yerlerine giderdik. Kardeşlerimle gittiğimiz Termessos bizi büyülerdi. Antik tiyatro, sarnıçlar, gymnasionlar, lahitler, taşlarında bilmediğimiz yazılarla tüm kent gizemle doluydu bizim için. O periyot sorularıma cevaplar bulamamıştım. Artık oradaki sütunlu yapıların ne olduğunu merak eden çocuklar için bu kitabı yazdım. Kitapta o periyoda ilişkin efsaneler, savaşlar, şenlikler ve günlük ömür gençlerin gözünden aktarılıyor. Hoş yorumlar alıyorum. Arkeoloji büyüleyici bir tesir yaratabiliyor.

Özgür Özgülgün: Çocukları tostla besleyip testle eğitmeyelim

Arkeoloji konusunda belgesel TV programları yapan, çocuklara kitaplar yazan tiyatro sanatkarı Özgür Özgülgün şunları söyledi:  “MSM’de 4 yıl tiyatro sanatı üzerine usta oyunculardan ders aldım. Birçok dizi, sinema ve oyunda oynadım. Çocukluğun hayatın ön kelamı olduğuna inandım, her şeyin öğrenildiği en hoş periyotlardır. Taze hafızaya bir sürü yeni bilgiler sığar. Arkeoloji, insanın geçmişte kendini aramasıdır. Atatürk’ün dediği üzere, “Geçmişini bilmeyen uygarlıklar geleceğini oluşturamazlar.” Geçmişimizi bilmek hepimizin vatandaşlık sorumluluğudur. Geçmişi bilmeden geleceğe seyahat yapamayız. Arkeoloji, geçmişin izinde kendimizi bulma seyahatidir. Herkes okumalı ve öğrenmeli. Uzay çağında yaşasak da dünyanın arkeolojisini bilmeden öteki bir gezegene ayak uyduramayız. Arkeoloji yalnızca hafriyat bilimi değildir. Niyetin, ideolojinin, tarihin labirentlerinde geçmişe seyahattir. Eski ömür biçimleri verdikleri bilgilerle yap boz’un modüllerini tamamlayıp, büyük resmi görmemizi sağlıyor. Dünyayı daha uygun anlamak için arkeolojiye daha fazla sarılmalıyız. Arkeoloji bize insanlığın serüvenlerini anlatır. Çektiğim belgesellerde öğrendiklerimi dostlarımla paylaşmak  

ve paylaştıkça çoğaldığımı fark etmek beni memnun ediyor. Daima daha fazlasını, daha değişik olanı araştırıp, kendimi ve etrafımı keyifli etmeye çalışıyorum. Yazdığım kitaplar ve sahnelediğim oyunlar arkeolojiyle kurduğum bağlardan kaynaklanıyor. Arkeoloji ilkokulda ve devamında okutulmalı; ören yerleriyle müzelerde uygulamalı dersler gösterilmeli. Drama ve niyet maharetleri derslerinde genç dostların yaratıcı zekâlarını parlatacak mevzular olarak işlenmelidir. Biz tiyatro sanatkarlarına da çok misyon düşüyor. Bu şuur ile arkeoloji sevdasına devam etmeliyiz. Ebeveynler ve eğitmenler olarak da çocukları arkeolojiyle buluşturmalıyız. Arkeoloji çocuğun kendini tanıması için en ülkü bilim kollarından biridir. Çocuklarımızı tostla besleyip testle eğitmeyelim. Arkeoloji şuurunu genç yaşlarda verelim.”