REKLAM ALANI
Kıbrıs Sabah

Osmanlı sarayına da giren 150 yıllık sır! Terletmesin diye Karadeniz’de yıkanıyor

Geçmişi 150 yıl öncesine dayanan Şile bezi İstanbul’un coğrafik işaretli birinci eseri olmasıyla biliniyor. Uzmanlar ise rahatlığı ve …

Osmanlı sarayına da giren 150 yıllık sır! Terletmesin diye Karadeniz’de yıkanıyor
REKLAM ALANI

Geçmişi 150 yıl öncesine dayanan Şile bezi İstanbul’un coğrafik işaretli birinci eseri olmasıyla biliniyor. Uzmanlar ise rahatlığı ve hafifliğiyle ön plana çıkan Şile bezinin sırrının Karadeniz’de gizli olduğunu söylüyor. Bu nedenle uzun yıllardır ahşap tezgahlarda dokunan kumaşlar önce Karadeniz’in tuzlu sularında yıkanmış, sonra da Şile’nin kumlarında kurutularak bugünlere kadar gelmiş. Yüzyıllar evvel bayanların kızlarına çeyiz hazırlamak gayesiyle dokuduğu Şile bezinin öyküsü sırf bununla da sonlu değil. Şile bezi üretimi ve tarihine dair tüm ayrıntılar geçtiğiniz günlerde 33’üncüsü düzenlenen Memleketler arası Şile Bezi Kültür ve Sanat Şenliği’nde paylaşıldı. Şenlikte en dikkat çeken an ise Şile bezinin klasik hazırlanma sürecinin Ala Bayanlar Plajı’nda kurulu ocak ve tezgâhlarda anlatılması oldu. Şile bezinin sahip olduğu ünün gerisindeki tarihi ve titiz üretim sürecini ‘Ritüelleriyle Şile Bezi’ aktifliğine katılan İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi, Kültürel Mirası Muhafaza ve Doğal Boya Laboratuvarı Lideri Prof. Dr. Recep Karadağ ve Şile Dokuma Ustası Ayşe Taşpınar ile konuştuk.

Oldukça uzun bir üretim sürecinden geçen Şile bezi belirli kalınlıklardaki ‘yirmiye bir’ denilen iplerle dokunuyor. Prof. Dr. Recep Karadağ, “İplikler dokumaya girmeden evvel çok ince oldukları için nişasta ismi verilen unla güçlendirilir. Unlamanın asıl emeli tezgahta dokuma sırasında mekanik hareketlerden ötürü yaşanan kopmaları engellemektir. Daha sonra kumaşları sertleştirmekte kullanılan, ekseriyetle nişastalı tutkala emsal bir sıvı olan haşıl atılır. Boyama kademesine gelince haşılın atılması gerekiyor zira haşıl ile boya birbirini sevmez. Dolayısıyla haşıl atıldıktan sonra boyama kademesinde isterseniz ipliği direkt olarak dokuyun, dokuduktan sonra boyayın ya da sıkıntı halinde boyayın. Zahmet halinde boyarsanız daha renkli kumaşlar elde edersiniz. Bez olarak boyadığınızda da tek renk elde edersiniz” ayrıntısını paylaştı.

Şile bezinin içinde elyaf ve polyester üzere sıhhatsiz ve rahatsız edici hususların bulunmadığını belirten Prof. Dr. Karadağ, bu sebeple kumaşın özel olduğunu söyledi. Dokuma Ustası Ayşe Taşpınar ise Karadağ’ın kelamları üzerine Şile bezinin dürümcüklü ve haşıllı olmasının Şile bezini özel kıldığının altını çizerek, “Dürümcüklü yani kıvrak iplik olduğundan ötürü gözenekler açık oluyor. Bu da bedende elektrik akımını sağlıyor ve terleme yapmıyor. Daha rahat kullanıyorsunuz. Yazın terlemiyor, kışın da üşümüyorsunuz” sözlerini kullandı.

PADİŞAH KAFTANLARINDA KULLANILDI

Şile bezinin 18’inci yüzyılda padişah kaftanlarının iç astarında kullanıldığına da dikkat çeken Prof. Dr. Recep Karadağ, Şile bezinde boya bitkilerinin kullanımının kıymetli olduğunun altını çizdi.

Boya bitkilerinin M.Ö. 4 bin yıllarından 1856’ya kadar geldiğini söyleyen Karadağ, “1856’da sentetik boyaların keşfiyle bir arada yavaş yavaş kullanılması seyrekleşiyor. Boya bitkilerinin ismi yöreden yöreye değişiyor. Mesela rubia çiçeği kumaşa kırmızı renk verir. Şile’de kökboya, Ankara’da yapışkan otu deniyor. Bunun dışında sarı, kahverengi tonu veren bitkiler de var. Sarı için papatya kullanılır. Kahverengi için ceviz kabuğu kullanılır” dedi.

Doğal boyanın kanserojen hususlar içermediğini vurgulayan Prof. Dr. Karadağ tıpkı vakitte çevreyi de kirletmediğine dikkat çekti. Şile bezinin antibakteriyel, antimikrobiyal ve antifungal (mantar karşıtı) özelliklere sahip olduğunu söyleyen Karadağ, “Dolayısıyla Şile bezi üzere organik olarak boyanmış eserler giydiğinizde o eser ultraviyole ışınlarını geçirmez. Ayrıyeten daha az boya, su ve iş gücü tüketen bir üretim de sağlanır. Topkapı Sarayı’ndaki kaftanları incelediğim vakit orada kullanılan kumaşlarda çoğunlukla Şile bezini gördüm. Doğal ki kullanıldığı tek yer burası değil, çok farklı alanlarda da kullanılmış” diye konuştu.

‘DENİZDE YIKANINCA TERLEMEYİ ENGELİYOR’

Şile bezinin Karadeniz’de yıkanmasının sebebinin ‘fikse’ denilen dokumada boya sabitleme etabından kaynaklandığını belirten Prof. Dr. Karadağ, “Fikse boyanan eserin ışıkta solmaması, yıkandığı vakit boyasının çıkmaması ve sürtündüğü vakit renginin gitmemesi için yapılan bir süreç. Karadeniz’in magnezyumdan epey varlıklı ve mineralinin fazla olması da kumaşa daha kolay fikse yapılmasını sağlıyor” açıklamasını yaptı.

Şile bezi dokuma ustası Ayşe Taşpınar ise bezin Karadeniz’de yıkanmasının nedenini şu sözlerle aktardı:

“Şile bezini denizde yıkamamızın nedeni Karadeniz’in yapısından kaynaklanıyor. Denizde yıkadığınız vakit bez terlemeyi daha uygun pürüzler hale geliyor. Kuma serdiğiniz vakit da gözenekler daha açık oluyor. Deniz suyunda yıkanıldığı vakit bez daha tiril tiril oluyor. Bu tekniği cetlerimiz 150 yıldan fazladır kullanıyor.”

REKLAM ALANI
BU KONUYU SOSYAL MEDYA HESAPLARINDA PAYLAŞ
ZİYARETÇİ YORUMLARI

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu aşağıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.

BİR YORUM YAZ