‘Güneş yine doğudan doğuyor’

Safa Monopolü – “Arkadaşlar! Saat ilerledikçe gözlerimin önünde gelişen görünüm şu idi: Düşman başkomutanının şu karşıki zirvede son gücüyle çırpındığını görüyor üzereydim. Bütün düşman alanlarında büyük bir heyecan ve telaş vardı. Artık toplarının, tüfeklerinin ve mitralyözlerinin ateşlerinde güya öldürücü kabiliyet kalmamıştı. Bu ovadan, kuzeyden ve güneyden birbirini izleyen vurucu çizgilerimizin, batışa yaklaşan güneşin son ışıklarıyla parlayan süngüleri her an daha ileride görülüyordu. Düşman alanlarını saran bir çember üzerinde yer almış olan bataryalarımızın aralıksız ve amansız ateşleri düşman alanlarını, içinde durulmaz bir cehennem haline getiriyordu. Güneş batıya yaklaştıkça ateşli, kanlı ve ölümlü bir kıyametin kopmak üzere olduğu bütün ruhlarda duyuluyordu. Bir vakit sonra dünyada büyük bir yıkım olacaktı. Ve beklediğimiz kurtuluş güneşinin doğabilmesi için bu yıkım gerekliydi. Karanlıklar içinde bu yıkım gerçekleşmeli idi. Sahiden gökyüzünün karardığı bir dakikada Türk süngüleri düşman dolu o sırtlara saldırdılar. Artık karşımda bir ordu, bir kuvvet kalmamıştı. Tam olarak yok olmuş, perişan bir arta kalan kitle bulunuyordu. Kendilerinin dediği üzere çok korkan ve titreyen, biçimsiz bir kitle, tuhaf bir karmaşa halinde kaçmak için açıklık arıyordu. Artık gecenin yoğunlaşan yükü, sonucu gözle görmek için güneşin tekrar doğudan doğmasını beklemeyi zarurî kılıyordu.

‘Kıyamet yeri gibi’

Efendiler, sonraki gün tekrar bu savaş alanını dolaştığım vakit, ordumuzun kazandığı zaferin büyüklüğü ve buna karşılık düşman ordusunun düşürüldüğü felaketin büyüklüğü beni çok duygulandırdı. Karşı sırtların gerilerindeki bütün vadiler, bütün dereler, bütün kapalı kalmış yerler, bırakılmış toplarla, arabalarla ve bitmez tükenmez donatım ve materyal ile ve bütün bu bırakılan şeylerin ortalarında yığınlar oluşturan ölülerle ve toplanıp merkezlerimize gönderilmekte olan sürü sürü esir kümeleriyle, nitekim bir kıyamet yerini andırıyordu. Bu dar ateş ve taarruz çemberinden bugün için kurtulabilenler birkaç bin kişilik arta kalanlardan oluşmaktaydı. Lakin onlarda daha büyük Türk çemberi içinden çıkmaya başarılı olamayarak başlarında başkomutanları bulunduğu halde beyaz bayrak çekmeye mecburî olmuşlardır. Efendiler, Ağustos’un 31’inci günü yaklaşık öğlen vaktiydi ki, tekrar bu Çal köyünde, yıkık bir meskenin avlusu içinde İsmet Paşa ve Fevzi Paşa ile buluştuk. Kırık kağnı otomobillerinin döşeme ve oklarına ilişerek bundan sonraki durumu düşündük. Kazandığımız meydan savaşının bütün seferi sona erdirebilecek bir kararlılık ve değerde olduğunda birleştik.

‘Milletlerin çarpışması’

Şimdi Bursa istikametinde çekilen düşman kuvvetlerini yok etmekle birlikte, bütün orduyla dinlenmeden İzmir’e yürüyecektik. Efendiler, bugünden sonra İzmir’de “Akdeniz”i, Mudanya’da “Marmara”yı görmek için 8-9 günlük bir vakit kâfi gelmiştir. Ancak hatırlatmalıyım ki bugüne, bu üzerinde bulunduğumuz doruğa, bu yanık Çal köyüne gelebilmek için yalnız Sakarya’dan başlayarak harcadığımız vakit tam bir yıldır. Ama bu belirlediğimiz zaferi hazırlayabilmek için bir yılı çok bulmazsınız sanırım. Zira efendiler, savaş ve bilhassa meydan savaşı, yalnız karşı karşıya gelen iki ordunun çarpışması değildir; Milletlerin çarpışmasıdır. Meydan savaşı milletlerin tüm varlıklarıyla, ilim ve fen alanındaki dereceleriyle, ahlaklarıyla, kültürleriyle, kısaca bütün maddi ve manevi güç ve uygun huylarıyla ve her türlü araçlarla çarpıştığı bir imtihan alanıdır. Bu alanda, çarpışan milletlerin gerçek kuvvet ve değerleri ölçülür. Sonuç yalnız vücut gücünün değil, bütün kuvvetlerin, bilhassa ahlaki ve kültürel kuvvetin yükselmesini gerçekleşme derecesine vardırır. Bu nedenle meydan savaşında yenilen taraf milletçe ve memleketçe, bütün maddi ve manevi varlığı ile yenilmiş sayılır. Bu türlü bir sonun ne kadar müthiş olabileceğini iddia edersiniz. Yok olup gitmek, yalnız savaş alanında bulunan orduya ilişkin kalmaz. Asıl ordunun ilişkin olduğu millet, vahim sonlara uğrar. Tarih, başlarındaki hükümdarların, hırslı siyasetçilerin birtakım hayali isteklerle, aracı yerine düşen işgalci orduların, işgalci milletlerin uğradığı bu biçim vahim sonlarla doludur.

‘Hak ettikleri son’

Efendiler, Türk vatanını almak niyetini, Türk’ü esir etmek hayalini genel, ortak bir fikir haline koymaya çalışanların da hak ettikleri sondan kurtulamamış olduklarını gözlerimizle gördük. Efendiler, kendilerine bir milletin geleceği emanet edilen adamlar, milletin kuvvet ve gücünü yalnız ve lakin yeniden milletin gerçek ve kabul edilir faydalar elde etmesi yolunda kullanmakla sorumlu olduklarını bir an hatırlarından çıkarmamalıdırlar. Bu adamlar düşünmelidirler ki, bir memleketi ele geçirip işgal etmek, o memleketlerin sahiplerine hükmetmek için kâfi değildir. Bir milletin ruhu baskı altına alınmadıkça, bir milletin kararlılığı ve iradesi kırılmadıkça, o millete hükmetmenin imkânı yoktur. Hâlbuki yüzyılların çocuğu olan bu ulusal ruh, kalıcı ve daima bir ulusal iradeye hiçbir kuvvet karşı koyamaz. Hükmedilmek istenmeyen bir milleti, esaret altında tutmayı başaracak kadar kuvvetli zorbalar artık bu dünya yüzünde kalmamıştır. Türk milleti son çarpışmalarıyla, bilhassa burada kazandığı zaferle, kazandığı kararlılık ve irade ile herkesçe bilinen bu gerçekleri bir kere daha tarihin sinesine çelik kalemle kazımış bulunuyor.”

Yarın: Türk tarihinin dönüm noktası