Göz hekimi icat etti, ana lisanı üzere konuşan Türkler anlattı! İşte Esperanto’nun sırrı

Hangi milletten ve hangi ırktan olduğu fark etmeksizin dünya üzerindeki herkesin konuşabildiği bir lisan yaratma fikriyle ortaya çıkan yapay lisan Esperanto’yu günümüzde yaklaşık 1,5 milyon kişi konuşuyor. O denli ki bu lisanı ana lisanı üzere kullananlar bile var. 16 kurala sahip ve Türkiye’den pek çok kişinin öğrenip konuştuğu Esperanto’yu, “Türkçeye benzeyen yanları var” diyen Türk esperantistlerden dinledik.

Güncel
4 Şubat 2023 08:12
0 YORUM
81 KEZ OKUNDU

REKLAM ALANI

İngiliz müellif J. R. R. Tolkien’in kitabından uyarlanan ‘The Lord of the Rings’ (Yüzüklerin Efendisi) serisinin birinci sineması, vizyona girdiği 2001 yılından günümüze kadar uzanan büyük bir muvaffakiyete imza attı. Milenyum çağının şimdi başlarında yayınlanan efsanevi seride ise Tolkien’in kurgusal cihanında oluşturduğu Elf’lerin, Ork’ların, Cüceler’in lisanı ve Sauron’un ‘Karanlık Dil’i tüm dikkatleri üzerine çekmişti. Bunu, peşinden ‘Game Of Thrones’ (Taht Oyunları) dizisi için yaratılan Valyrian ve Dothraki lisanları takip etti. Hatta iş o denli bir düzeye geldi ki binlerce kişi o lisanları öğrenip konuşmayı istedi. Büyük ses getiren imaller ve oluşturdukları yapay lisanlar elbette tarihte bir birinci değil. Birçok medeniyete konut sahipliği yapan Osmanlı topraklarında birinci yapay lisanlardan biri olan ‘Baleybelen’ 16. yüzyıl şairlerinden Muhyî tarafından oluşturulmuştu. Batı’da ise yapma lisan çalışmalarının en bilinen ve somut birinci örneklerinden Esperanto Polonyalı göz hekimi Ludwik Lejzer Zamenhof tarafından 1887 yılında meydana getirildi.

ÖĞRENMESİ ÇOK KOLAY

Öğrenmesi çok kolay olduğu için günümüzde yaklaşık bir buçuk milyon insanın konuştuğu bir lisan haline gelen Esperanto ‘en yaygın kullanılan yapay dil’ unvanını elinde bulunduruyor. Türkiye’de de Esperanto konuşan ve ilgilenen bireylerin sayısı bir epey fazla. O denli ki toplumsal medya platformları üzerinden tanışıp çeşitli kongrelere katılarak lisanı etkin olarak kullananlar da mevcut. Esperanto’yla tanışma kıssasını, “Dil hem herkese hem de hiç kimseye aitti” diyerek anlatan 23 yaşındaki Esperantist Utku Özdemir şu tabirlere yer verdi:

“Esperanto ile tanışmam, dünyanın pandemi başlangıcında konutlara kapandığı bir vakitte oldu. Youtube’da lisanlarla ilgili içerik hazırlayan bir kanalın Esperanto görüntüsüne denk gelmiştim. Beni en çok etkileyen tarafı, rastgele bir kültüre materyal yapılmamış olmasıydı.”

‘HİÇBİR KÜLTÜRE İLİŞKİN OLMAYAN HÜMANİST BİR DİL’

Online lisan eğitim uygulamalarından Esperanto’yu öğrenmeye başladığını lisana getiren Özdemir, Avrupa’daki, Amerika’daki, Asya’daki esperantistlerle de tanışıp böylelikle toplumsal etraf edindiğini belirtti. Esperanto’yu sistemli ve faal olarak kullandığını hatta derin politik ve felsefi konuları Esperanto’yla anlatabildiğini de ekledi. Utku Özdemir hiçbir kültüre ilişkin olmayan lisanın tüm dünya tarafından kabul edilmemesinin nedenini ise şöyle aktardı:

“Günümüzde dünya lisanı olarak İngilizceyi ele alırsanız, başta İngiltere ve ABD’nin yabancı ülkelerde İngilizce öğretimi için ne kadar büyük paralar harcadıklarını görürsünüz. Bunu sadece çok hayırsever oldukları ve beşerler birbirlerini anlasın diye mi yapıyorlar, hayır. Zira lisan, dünya arenasında güçlü bir pozisyonda olmak için kullandıkları kıymetli bir kültürel materyal. İngilizce, Fransızca üzere lisanların dünya lisanı olarak kullanılmasındaki bir öteki sorun, ne kadar âlâ öğrenilirse öğrenilsin anadil olarak halihazırda konuşanlarla eşit olarak görülmeme. Esperanto bu bahsettiğim konulara karşı nötr, hümanist bir tahlil niteliği taşıyor.”

Esperanto bayrağı

‘TÜRKÇEYE BENZERİ YANLARI VAR’

Dilin gramerinin de epeyce kolay olduğunu lisana getiren Utku Özdemir, “Türkçede olduğu üzere ön ekler ve son eklerle söz türetiliyor. Söz türetme opsiyonu ezberlemeniz gereken söz sayısını önemli seviyede azaltmış oluyor. Örneğin, ‘mal-‘ ön eki zıtlık eki. ‘Bona’ düzgün demekse ‘Malbona’ berbat demek. Ya da ‘malsanulejo’ örneğini verebiliriz: ‘Sana’ sağlıklı, ‘malsana’ hasta, ‘malsanulo’ hasta olan kişi, ‘malsanulejo’ hasta olan kişinin bulunduğu yer yani hastane demek. Yapboz yapar üzere kendi sözlerinizi oluşturmanız bile mümkün” dedi.

Bir öteki avantajının Türkçe üzere büsbütün tek harf, tek ses prensipine sahip (fonetik) bir lisan olması olduğuna dikkat çeken Özdemir, bu sebeple Esperanto öğrenmenin Almanca ya da İngilizce öğrenmeye göre çok daha kolay olduğunu söyledi. Utku Özdemir, “Önce Esperanto öğrenip üstüne Avrupa lisanlarını öğrenmeye başladığınızda daha süratli öğrendiğinize dair bilimsel çalışmalar da mevcut” tabirlerini kullandı.

‘ÖĞRETİMİ NEREDEYSE TEŞVİK EDİLECEKTİ’

Yalnızca birinci kere biriyle konuşurken zorlandığını fakat vakit geçtikçe lisana alıştığını lisana getiren Utku Özdemir, Esperanto’nun tarihteki ve günümüzdeki durumuyla ilgili görüşlerini de şu biçimde paylaştı:

“Esperanto yaşayan bir kültür, yalnızca lisandan ibaret değil. 1900’lü yılların başından itibaren her sene sistemli gerçekleşen milletlerarası kongrelerde farklı yaş kümelerinden, dinlerden, ideolojilerden beşerler bir ortaya gelip insan olma temelinde diyalog halindeler. Bu kültürün sekteye uğradığı tek periyot dünya savaşları sırasında olmuş. Hareket o kadar güçlenmiş ki, Fransa’nın vetosu olmasa Milletler Cemiyeti neredeyse Esperanto tahsilini teşvik eden kararlar bile alacakmış. 120 yılı aşkın geçmişiyle birlikte lisan solmaya yüz tutmadı. Tersine günümüzde, bilhassa internet çağıyla birlikte Esperanto kültürü üste yanlışsız ivme kazanmış durumda. Bilhassa şu sıralar, milletlerarası kültürel projeler sürat kazandı.”

Esperanto’yu konuşup kongrelerine katılan ailelerin çocuklarının, bu lisanı ana lisanı üzere kullandıklarına dikkat çeken Özdemir, “Dilin ve kültürün kendisi nötr yani barışçılık, insan sevgisi dışında ortak bir ideoloji kelam konusu değil. Herkes dilediği vakit topluluktan çıkmakta özgür” diye konuştu.

‘OSMANLIDA DA KONUŞULDU’

Dünyanın her yerinde bu lisanı konuşan öteki esperantistler bulup kongrelere katılabilineceğini söyleyen Vasil Kadifeli de, “Esperanto edebiyatında binlerce çeviri ve özgün eser yanında İzlanda destanları yahut Çinli muharrir Lusin’in öyküleri ve hatta çizgi romanlar üzere az bilinen lisanlardan çeviriler bile bulunur. Direkt Esperanto lisanında yazan muharrirler da var. Esperanto, dünyada kültür alışverişinin dilidir” dedi.

“Esperanto Latince kökenli bir lisan olup birçok Avrupa lisanından sözler içeren bir lisan. Fakat yapısı az da olsa Türkçedeki üzere eklemlemeli. Esperanto 16 temel kolay kurala dayanıyor. Bu kuralların istisnaları bulunmuyor. Sözler önden ve sondan eklemeli olarak çoğaltılabiliyor. Öğrenirken hiçbir zorluk yaşamadım.”

Türkiye’de Esperanto’nun birinci kez Osmanlı devrinde Selanik’te Michel A. Arama, İstanbul’da S. Kedami, Aydın’da Mehmed Cevdet Beyefendi, Giresun’da A. Khatenessian’ın konuştuğu bilgisini de paylaştı. Anakreon Stamatiadis önderliğinde 1920 yılımda İstanbul’da bir Esperanto cemiyeti kurulduğunu ve burada 1921’den 1924’e kadar Esperanto lisanında gazete yayımlandığına dikkat çeken Kadifeli, bu lisanı öğrenmek isteyenlerin ‘Esperanto Türkiye’ web sitesini ziyaret edebileceğini de aktardı.

REKLAM ALANI

ETİKETLER: