REKLAM ALANI
Kıbrıs Sabah

Gıdayı israf ediyoruz atmosferi kirletiyoruz

Dünya güç bir ikilem karşısında. Birleşmiş Milletler’e nazaran ziraî üretim 2050 yılına kadar yüzde 50 artmalı ki, dünya nüfusunun artan besin …

Gıdayı israf ediyoruz atmosferi kirletiyoruz
REKLAM ALANI

Dünya güç bir ikilem karşısında. Birleşmiş Milletler’e nazaran ziraî üretim 2050 yılına kadar yüzde 50 artmalı ki, dünya nüfusunun artan besin gereksinimi karşılanabilsin. Tekrar bilimsel hesaplara nazaran global ısınma 2050 yılına kadar 1.5 derece ile sınırlanabilsin ki, iklim değişikliğinin önüne geçilebilsin.

Öte yandan besin üretim sürecinin yerküre ve atmosfer üzerinde önemli yan tesirleri var. Mesela iklim değişikliğine yol açan sera gazı emisyonlarının üçte biri besin sistemlerinden kaynaklanıyormuş. Birebir biçimde biyoçeşitlilikteki kayıpların yüzde 80’inden besin üretimi sorumlu tutuluyor. Su tüketiminde de besinin büyük hissesi var. Yeryüzündeki taze su rezervlerinin yüzde 70’ini tekrar besin kullanıyormuş.

Dolayısıyla bu meselelerin hepsine eşanlı bir tahlil bulmak kolay değil. Bir tarafta doyurulmayı bekleyen milyarlarca insan ve öteki tarafta tahlil bekleyen ve ömrü tehdit eden global ısınma sorunu var.

Bu güç denklemin tahlili için öne çıkan birinci alan besindeki kayıp ve atıkların önlenmesi.

Dünyada üretilen besinin neredeyse üçte biri israf oluyor ya da kayboluyor. O denli az bir ölçüden bahsetmiyoruz. Konuştuğumuz sayı 1.3 milyar ton civarında. Hesaplamalara nazaran bu süratle giderse 2030 yılında dünyada 2.1 milyar ton besin kayba uğrayacak ya da atık haline gelecek. Öte yandan iddialara nazaran yeniden 2030 prestijiyle 840 milyondan fazla insan açlık ile karşı kaşıya kalacak. Türkiye’de üretilen yaklaşık 55 milyon ton meyve ve zerzevatın yüzde 40’a yakını daha kullanılamadan yok oluyormuş. Çok önemli bir kayıp bu. Eser tarladan perakendeciye gelinceye kadar kayba uğruyor, perakendeciye ulaşmayı başaranların bir kısmı de ya satış ya da tüketim etabında atık haline geliyormuş.

Gıdada israf ve kayıp daha birinci adımda başlıyor. Aslında en yüksek kayıp zincirin birinci basamağı olan ziraî üretimde, hasat öncesinde ve sonrasında yaşanıyor. Bu kademede neredeyse yüzde 20’lik kayıp var. Yükleme, depolama, paketleme, dağıtım ve tüketimde ortaya çıkan atıklarla birlikte kayıp oranı daha da artıyor. Sorun yanlış hasattan başlıyor. Çiftliklerin küçük ve kesimli olması, kooperatifleşmenin azlığı, klâsik üretim ve sulama üzere pek çok neden var.

Kayıpların ölçüsü ve formu ülkeden ülkeye değişiyor. Gelişmekte olan ülkelerde atıkların ana sebebi yüklü olarak üretim sürecindeki problemler ve depolama tesislerinin olmaması. Gelişmişlerde ise sorunun ana adresi sürecin son halkası, yani tüketiciler. Gelişmiş ülkelerdeki tüketiciler her yıl Sahra-altı Afrika’nın ürettiği besin kadar gıdayı israf ediyormuş. Öteki bir deyişle gelişmiş ülkelerin sorunu muhtaçlığın çok üzerinde üretim yapmak, az gelişmişlerde ise üretim, hasat ve depolamada ilkel teknikleri kullanmak.

Önlem için ne yapmalı?

Kayıp ve israfın önlenmesi, atık ölçüsünün azaltılması için birinci adım kayıpların nasıl ve nerede gerçekleştiğini bulmak. Daha sonra bunlara yönelik aksiyonları almak gerekiyor.

Isı denetim eksikliğinin giderilmesi, tedarik zincirinde altyapının oluşturulması ve var olanın uygunlaştırılması, açık kasalı nakliye yerine soğutmalı araç kullanılması; çürük, ezik ve yaralı eserin ayıklanması, marketlerde soğuk ortamda ambalajda sergileme yapılması üzere uygulamalar ile kayıplar azaltılabilir. Daha gelişmiş üretim teknikleriyle ve damla sulama üzere metotlarla tıpkı ölçüde gıdayı daha az emisyonla üretmek mümkün. Besinler üzerine konulan ve gereğinden daha kısa periyodik tutulan son kullanım tarihlerinin biraz daha uzatılması da tekrar besin israfına karşı önerilen formüller ortasında yer alıyor.

Bunun da ötesinde, tüketiciler ortasında besin kayıp ve israfına karşı farkındalık yaratılması ve kimi yönlendirici yasal uygulamaların devreye sokulması gerekiyor. Gelişmiş batılı ülkelerde besin israfını azaltmaya yönelik devlet siyasetlerinin uygulamaya konulduğu örnekler yakından incelenmelidir. Mesela İsveç besin atıklarının yarısının biyolojik süreçler için ayrılmasını ve yüzde 40’ının ise güç geri kazanım projelerinde kullanılmasını hedeflemiş. Tıpkı biçimde besin fazlasının besin muhtaçlığı olanlara ulaştırılması için besin bankacılığının başlatılması ve yaygınlaştırılması başka bir metottur.

Hanelerde ne yapabiliriz?

Gıda kayıpları ekonomiler için su, toprak, güç, işgücü ve sermaye kaybı manasına geliyor. Tüketiciler açısından ise paranın havaya uçması, aile bütçelerinin bozulması demek. Türkiye’de ekseriyetle ortalama enflasyonun üzerinde seyreden yüksek besin enflasyonunun ardındaki kıymetli nedenlerden biri de besindeki bu kayıplardır. Besin israfının kıymetli bir kısmı da hanelerde gerçekleşmektedir.

Bundan 5 yıl evvel tekrar Milliyet’te tıpkı hususta yazarken tüketicilere 5 tavsiyede bulunmuşum. Bu tavsiyeler hala geçerliliğini koruyor:

1) Alışveriş listesi hazırlayın ve bu listeye sadık kalın.

2) Aldıklarınızı tüketin ve kalanları diğer yemekte kullanın.

3) Yiyecekleri taze tutun, kullanamadığınızı dondurun.

4) Küçük porsiyon tercih edin.

5) Utanmayın; restoranda yiyemediğinizi paketlemelerini isteyin.

Bu 5 tavsiyeye ek olarak bir de 6 ve 7’ncisi var.

6) Besinleri hava geçirmeyen kaplarda yahut polietilen torbalarda saklayın.

7) Gereksiniminizden fazla olan yiyecekleri paylaşın. Ya besin bankalarına bağışlayın ya da komşunuza ve gereksinimi olanlara verin.

En günahkâr olanı kırmızı et

Gıdalar tarladan sofraya kadar olan seyahatleri uzun ve karmaşık bir süreçtir. Arazi kullanımı ve çiftliklerdeki süreçler, gübreleme, hayvanların meralarda beslenmesi ve midelerindeki metan gazı oluşumu, ziraî eserlerin tohumdan hasada kadar olan süreçleri, hasattan sonraki taşınma ve depolanma kademesi, soğutuculara girmesi, ambalajlanması üzere her bir kademe atmosfere değişik seviyelerde sera gazı salınımına neden olur. Atmosfere salınan sera gazlarının üçte birinin besinin bu seyahatinden kaynaklandığını hesaplanıyor.

Hayvansal bazlı besinler çoklukla bitki bazlı olanlardan daha fazla sera gazı üretiyor. Bitki bazlılar da kendi içlerinde düşük ve orta düzeyde karbon ayak izi olanlar olmak üzere ayrılıyor. Sera gazı salımı tarafından en pakı fındık ve ceviz, en günahkâr olan besin ise kırmızı etler, bilhassa büyükbaş hayvan etleridir. Hayvansal besin üretimi sırasında açığa çıkan metan ve azot oksit üzere gazlar atmosferi kirletmektedir. İklim değişikliğine karşı bir katkıda bulunmak istiyorsanız kırmızı et ve et eserleri tüketimini azaltabilirsiniz.

REKLAM ALANI
BU KONUYU SOSYAL MEDYA HESAPLARINDA PAYLAŞ
ZİYARETÇİ YORUMLARI

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu aşağıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.

BİR YORUM YAZ