Cephane de taşıdı, okyanusu da aştı! ‘İlklerin vapuru’ Gülcemal

Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – ABD, 19’uncu yüzyılın sonu ile 20’inci yüzyılın başlarında Avrupa başta olmak üzere birçok coğrafyadan beşerinin ‘yeni dünya’ olarak isimlendirdiği bir ‘kurtuluş kapısıydı’. Burada yeni bir hayat kurmak isteyen milyonlarca kişi uzun ve güçlü bir deniz seyahatinin akabinde ABD’ye ulaşıp yeni bir hayata başlamayı hedefledi. Tüm bu seyahatler ise devasa Atlantik Okyanusu’nu aşan yolcu gemileriyle gerçekleşti. Bu gemiler ise kimi vakit hüzünlü kimi vakit da sevinçli öykülerin taşıyıcısı oldu.

Bu periyotta yolcu nakliyatı yapan şirketlerin başında İngiltere merkezli White Star Line geliyordu. Artan yolcu sayısını mevcut gemileriyle karşılamakta zorlanan şirket, Birleşik Krallık hudutları içerisindeki Kuzey İrlanda’nın Belfast kentinde bulunan Harland ve Wolff Tersanesi’ne 2 yeni gemi siparişi verdi. Bu siparişler sonucunda ‘Britannic’ ve ‘Germanic’ isimli kardeş gemiler ortaya çıktı. Germanic, White Star Line şirketi için üretilen son demir gövdeli gemi oldu. Şirket Germanic’in akabinde sipariş ettiği gemilerde çelik gövdeli gemiler tercih etti. White Star Line’in Germanic’ten sonra sipariş ettiği gemiler ortasında tarihin en büyük deniz facialarından birine karışan Titanic de bulunuyordu.

SAVAŞ MUKADDERATINI DEĞİŞTİRDİ

Germanic, 30 Mayıs 1875’te birinci seferini İngiltere’nin Liverpool kentinden ABD’nin New York kentine yaptı. 142 metre uzunluğundaki dev gemi yaklaşık 40 yıl boyunca Atlantik Okyanusu’nun bir kıyısından öbür kıyısına binlerce yolcu ve tonlarca yük taşıdı. Takvimler 1902 yılını gösterdiğinde Germanic’in kardeş gemisi Britannic hizmetten çekildi ve söküldü. Kardeş gemisini kaybeden Germanic ise Kanadalı bir şirkete satıldı ve ‘Ottawa’ ismiyle yeni maceralara açıldı.

‘OTTOWA’ GİTTİ, ‘GÜLCEMAL’ GELDİ

Kanadalı şirketten satın alınarak İstanbul’a getirilen Ottawa’nın mukadderatıyla birlikte ismi de değişti. Dönemin Osmanlı Padişahı 5’inci Mehmet (Sultan Mehmet Reşad) Ottawa’ya annesinin ismini verdi ve geminin yeni ismi ‘Gülcemal’ oldu. Gülcemal Vapuru, Osmanlı’da birçok farklı hizmette bulundu. Periyodun Padişahı Sultan Mehmet Reşad Rumeli seyahatlerinde Gülcemal Vapuru’nu kullandı. Bir periyot Karadeniz’de yolcu ve yük nakliyatında da kullanılan gemi sonrasında tarihin gördüğü en büyük yıkımlardan biri olan Birinci Dünya Savaşı’yla karşı karşıya geldi. 

Bu kere takvimler 1914 yılını gösterdiğinde, insanlık daha evvel hiç şahit olmadığı kadar büyük bir yıkım yaşadı. Avrupa’da başlayan ateş kısa müddette tüm dünyayı sardı ve tüm dünya üzere Osmanlı Devleti de bu yangından önemli formda etkilendi. I. Dünya Savaşı’ndan Gülcemal Vapuru da nasibini aldı. Savaş öncesinde sivil yolcular ve sivil kargolar taşıyan vapur, savaşla birlikte askeri niyetlerle kullanılmaya başlandı. Gülcemal kimi vakit cepheye asker ve cephane taşıdı kimi vakit da hastane gemisi olarak misyon yaptı. 1915 yılında Marmara Denizi’nde seyrettiği sırada bir İngiliz denizaltısı tarafından vurulan Gülcemal, bu atakta yara aldı ve onarılmak üzere İstanbul’a çekildi. I. Dünya Savaşı’nın sonra ermesinin akabinde başlayan Ulusal Uğraş’ta de kıymetli misyonlar üstlenen Gülcemal Vapuru, birçok kişiyi Anadolu’ya taşıdı. Sivil misyonlarına devam eden Gülcemal bir müddet posta nakliyeciliği da yaptı.

Gülcemal Vapuru, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilan edilmesinin akabinde da birçok tarihi olayda da rol aldı. Barış görüşmeleri için İsviçre’nin Lozan kentinde bulunan İsmet İnönü önderliğindeki Türk heyetinin yurda getirilmesinde misyon alan Gülcemal, daha sonra Yunanistan ile Türkiye ortasında gerçekleştirilen nüfus mübadelesinde sahneye çıktı. Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra ise eski vazifesine geri dönerek Karadeniz’de yolcu ve yük nakliyatı yapmaya devam etti. İran şahı, 1934 yılında Türkiye’ye gerçekleştirdiği ziyarette Mustafa Kemal Atatürk tarafından Gülcemal’de ağırlandı.

1937 yılında hizmetten çekilen Gülcemal Vapuru, 1949 yılına kadar Haliç’e demir attı ve depo olarak kullanıldı. 1950 yılında İtalyan bir şirkete satılan Gülcemal, Messina’ya götürüldü ve burada söküldü. 75 yıllık ömrünü tamamladığında vazife yaptığı müddetin yarısını Türk gemisi olarak geçiren Gülcemal’den geriye ise Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun ‘İstanbul Destanı’ isimli şiirinden şu dizeler kaldı:

“İstanbul deyince aklıma Gülcemal gelir,
Anadolu’da, toprak damlı bir konutta,
Gülcemal üstüne türküler söylenir.
Süt akar cümle musluklarından,
direklerinde güller tomurcuklanır.
Anadolu’da, toprak damlı bir meskende çocukluğum,
Gülcemel’le sarfiyat İstanbul’a,
Gülcemal’le gelir.”