100 yıl evvel ilanla eş buldular! İstekleri kurşun yarası ve saz çalması

İki insanın hayatını birleştirip yeni bir hayata adım atmasına vesile olan evlilik kurumu tarihin her devrinde değerli bir role sahip oldu. Evlilik günümüzde toplumsal ortamlarda bireylerin birbirini tanıyıp mutabakatı üzerine şekillense de bundan 100 yıl evvel durum biraz farklıydı. Bilhassa II. Meşrutiyet devri ve Cumhuriyet’in birinci yıllarında uygun bir eş adayı bulmak için gazete ve mecmualara ilan vermek çok fonksiyonel bir yol olarak kullanılıyordu. Evlenmek isteyenler gönüllerinden geçen eş adaydan bekledikleri özellikleri bu ilanlar vasıtasıyla duyuruyorlardı. Verilen ilanlarda yer alan tabirler ise epeyce dikkat cazipti. Kimisi müstakbel ‘zevc’inin bir saz çalmasını, kimisi ressam olmasına laf etmemesini, kimisi bayanlı erkekli sohbet ortamlarına çekinmeden eşlik edebilmesini, kimisi de çok hoş olmamasını istiyordu. 

‘Türk Kadını’ mecmuasında yer alan evlilik ilanları

‘İHTİYAÇTAN ÖTÜRÜ BAŞLADI’

Peki bu ilanlar evlenmek için ne derecede kıymetliydi, pek çok kişi neden gazete ve mecmualara ilan verdi? Akademisyen ve muharrir Dr. Elif Yetenekli Metinsoy bu ilanları devrin bir gereksinimi olarak yorumlamak gerektiğini iletti. Osmanlı’da daha farklı bir toplumsal yapı olduğunu unutmamak gerektiğini belirten Metinsoy, “II. Meşrutiyet’le birlikte bayanla erkeğin bir ortada olduğu ortamlar gittikçe arttı. Lakin görücü adabı evlilik bugüne oranla daha yaygındı. Münasebetiyle bayanla erkeğin birbirini göremediği bir ortamda spesifik olarak isteklerini lisana getirmeleri, kendi dilek ettikleri eş profilini bulmaları da hiç kolay olmadı. Bu cins evlilik ilanlarının da bir cins muhtaçlıktan ötürü doğduğunu düşünüyorum” sözlerini kullandı.

‘SAVAŞTA KURŞUN YARASI ALMIŞ OLSUN’

İlanlarda dikkat çeken diğer bir ayrıntı ise bayanların lisan bilmesinin, fotoğraf ve müzikle ilgilenmesinin, âlâ bir eğitim almasının istenen özellikler ortasında olması. “Günümüzde olduğu üzere farklı görüşten, farklı niyet ve inanıştan beşerler kendilerine daha uygun gördükleri eş adaylarını bulabilmek için daha farklı detayları ortaya koyuyorlar. Sadece lisan bilmek değil bir musiki aleti çalabilmek, muhakkak bir seviyede gelir sahibi olmak, kaşının, saçının ve gözünün rengi, hangi aileye mensup olduğu, hangi işi yaptığı, ne kadar dindar ve ne kadar milliyetçi olduğu, Batı kültürüne yakınlığı üzere spesifik şeyleri mümkün olduğunca ilanlara yansıtmaya çalıştılar” yorumunda bulunan Metinsoy, insanların bu türlü ayrıntılarla aradıkları şahsa ulaşmaya çalıştıklarını belirtti. Öyle ki eşlerinden dindar olmasını, savaşta kurşun yarası almış olmasını, daha vatansever biri olmasını bekleyenlerin verdiği ilanların da bulunduğuna dikkat çeken Metinsoy, bunların toplumun değil kişinin özelini yansıttığını vurguladı.

Elif Yetenekli Metinsoy ilanlarla birlikte Osmanlı’da yaygın olan görücü yordamı evlilikten uzaklaşıldığını, bireylerin kendi muhtaçlıkları doğrultusunda görerek, irtibat kurarak eşlerini seçtiğini  ve bu ilanların da yeni oluşan aile sistemi için bir adım olduğunu ekledi.

‘FRANSIZ DEĞİL ALMAN BAYANI ÜZERE OLMALI’

İlanlarda evlenmek isteyen erkeklerin bir kısmının, uygun eğitim almış bir bayanla yuva kurma isteğinin yer aldığını söz eden Dr. Elif Becerikli Metinsoy, “Ancak eğitim aldıkları halde Batılı bir bayan üzere değil konutlarının yönetimini bilen, uygun çocuk yetiştirebilecek, aile kurabilecek bir tipoloji yaratılmaya çalışıldı. Hatta benim üzerine çalışma yaptığım ‘Kadın’ isimli mecmuada ‘Batılı bayana özenilecekse de özenilecek bayan Fransız bayanı değil de Alman bayanı olmalıdır’ diye bir söz geçiyor. Zira Almanların daha çalışkan, ailesine düşkün ve çocuklarına bakan bir bayan tipi olduğuna dair birtakım kanılar var” diye konuştu.

Cumhuriyet’in büyük travmalarla kurulduğuna vurgu yapan Dr. Metinsoy, çok fazla insanın dul kaldığına hatta birçok insanın canını, uzvunu, ailesini ve ekonomik gücünü yitirdiğine dikkat çekti. Bu sebeple toplumun bir toparlama içerisinde olduğunu, aile yapısının güçlendirilmek istendiğini, Uygar Kanun’da da amaçlananın bu olduğunu söyledi. “Birden fazla evlilik Osmanlı’da yasak olmamakla birlikte çok yaygın bir uygulama da değildi. Genel olarak buna gücü yetebilenler başvuruyordu. Hasebiyle aslında pratikte çok büyük bir şey değişmiyor. Toplumun savaştan sonra Cumhuriyet ile birlikte toparlanma gereksinimi çok fazla” halinde konuşan Metinsoy, ilan verenlerin yalnızca eğitimli okuryazar kesim olmadığının da altını çizdi. Elif Yetenekli Metinsoy, evlilik ilanlarının nasıl yorumlanması gerektiğini ise şu sözlerle açıkladı: